Μαστίχα Χίου

Η μαστίχα Χίου είναι μια αρωματική φυσική ρητίνη. Εξάγεται από τον κορμό και τα κλαδιά του σχίνου του μαστιχόδεντρου Pistacia lentiscus var. chia, το οποίο μεγαλώνει μόνο στο νότιο τμήμα της Χίου. Οι σχίνοι αυτής της οικογένειας αποτελούν κύριο στοιχείο της χλωρίδας των παραμεσόγειων χωρών, αλλά μόνο στη Χίο, η φύση μας χαρίζει τα πολύτιμα «δάκρυα» της Μαστίχας.

Η μαστίχα Χίου από το 1997 έχει χαρακτηρισθεί ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.), βάσει του υπ’ αριθμ. 123/1997 Κανονισμού (L0224/24-1- 97) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει καταχωρηθεί στον σχετικό Κοινοτικό Κατάλογο των Προϊόντων Π.Ο.Π. Είναι δηλαδή ένα προϊόν, του οποίου τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον, ενώ η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του, λαμβάνουν χώρα σε οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή.

Επίσης, στις 7 Αυγούστου 2015 στο Λονδίνο, ο Ευρωπαϊκό Οργανισμός Φαρμάκων EMA (European Medicines Agency) αναγνώρισε την Μαστίχα Χίου ως φυσικό φάρμακο, μετά από σχετική εισήγηση στη συνεδρίαση. Η απόφαση ελήφθη ομόφωνα, έγινε αποδεκτή στην κατηγορία των παραδοσιακών φαρμάκων φυτικής προέλευσης και τα σκευάσματα μαστίχας, σε σκόνη ή κάψουλες, φέρουν πλέον εγκεκριμένους ισχυρισμούς υγείας. Η φαρμακευτική «μονογραφία» της Μαστίχας Χίου περιλαμβάνει δύο θεραπευτικές ενδείξεις:  α) δυσπεπτικά προβλήματα και β) δερματικές φλεγμονές και επούλωση δερματικών πληγών.

Η μαστίχα Χίου εμφανίζεται σαν «δάκρυ» όταν ο σχίνος χαράσσεται από αιχμηρό εργαλείο και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα. Κατά την έκκρισή της έχει τη μορφή κολλώδους και διαυγούς υγρού για να στερεοποιηθεί σε ακανόνιστα σχήματα μετά την πάροδο 15-20 ημερών. Η στερεοποιημένη μορφή της είναι κρυσταλλική, η αρχική της γεύση μάλλον πικρή, αλλά το άρωμα της ιδιαίτερο και μοναδικό.

Κατά την παράδοση της Χίου, οι σχίνοι άρχισαν να δακρύζουν όταν μαρτύρησε ο Άγιος Ισίδωρος από τους Ρωμαίους, περί το 250 μ.Χ. και από τότε η μαστίχα, μας προσφέρεται σαν δώρο της φύσης.

Από τα αρχαία χρόνια, η μαστίχα της Χίου αναγνωρίστηκε για το άρωμα της, τις θεραπευτικές ιδιότητες και έχει καταγραφεί ως η πρώτη «φυσική τσίκλα» του αρχαίου κόσμου, για τον καθαρισμό των δοντιών και τη φρεσκάδα της αναπνοής. Οι πρώτες αναφορές γύρω από το μαστιχόδενδρο και τη μαστίχα Χίου προέρχονται από τον Ηρόδοτο (484-420 π.Χ.), ο οποίος αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στην αρχαία Ελλάδα μασούσαν το αποξηραμένο ρητινώδες υγρό που ρέει από το φλοιό του μαστιχόδενδρου. Οι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν για την ταρίχευση των νεκρών, οι Ρωμαίοι και οι Τούρκοι έφτιαχναν οδοντογλυφίδες από ξύλο σκίνου για να καθαρίζουν και να λευκαίνουν τα δόντια τους και να αρωματίζεται η αναπνοή τους. Επίσης, χρησιμοποιούνταν για καθαρισμό του προσώπου και του σώματος.

Η ακριβής σύνθεση της μαστίχας Χίου δεν είναι ακόμη πλήρως γνωστή και ανιχνεύονται περισσότερα από 80 γνωστά συστατικά.

Η επιστημονική κοινότητα, επιβεβαίωσε τις ευεργετικές δράσεις της Μαστίχας Χίου, στην οποία αποδίδονται αντιμικροβιακές, αντιοξειδωτικές και αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Θεωρείται φυσικό αναλγητικό, αντιβηχικό, ορεξιογόνο, αφροδισιακό, στυπτικό, ερυθροποιητικό, διουρητικό, τονωτικό, αποχρεμπτικό, αντιμικροβιακό και αιμοστατικό.

Η μαστίχα χρησιμοποιείται ως παραδοσιακό αντίδοτο έναντι αποστημάτων, ακμής, καρκίνου, κακοήθους φλύκταινας, κονδυλώματος, ατονίας, ουλίτιδας, δυσοσμίας του στόματος, λευκόρροιας, μαστίτιδας, ακόμα και για διάρροιες των παιδιών.

Λόγω του ελεανολικού και ολεανολικού οξέος (3-οξοτριτερπένιο), η μαστίχα εμφανίζει ισχυρή αντιφλεγμωνόδης δράση, βοηθώντας σε φλεγμονές όπως: περιοδοντίτιδες, οισοφαγίτιδες, γαστρίτιδες, δωδεκαδακτυλικό έλκος μέχρι κολίτιδες και προβλήματα με τις αιμορροΐδες.

Η μαστίχα δρα σαν φυσικό επουλωτικό, βοηθώντας διπλά αντιμικροβιακά και επουλωτικά, στις παθήσεις του πεπτικού και στο έλκος. Μελέτη του Πανεπιστημίου του Νόττινχαμ αναφέρει ότι, λόγω της αντιμικροβιακής της δράσης, δόσεις 1 mg μαστίχας την ημέρα για 2 εβδομάδες μπορεί να θεραπεύσει το πεπτικό έλκος εξαιτίας του βακτηρίου Helicobacter Pylori.

Στην ίδια έρευνα σημειώνεται σημαντική επίδραση της μαστίχας στη λειτουργία του ήπατος, ενεργοποιώντας την αποτοξινωτική δραστηριότητα και βοηθώντας στην απορρόφηση της χοληστερόλης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μείωση της συγκέντρωσης της χοληστερόλης στο αίμα και ελάττωση του κινδύνου καρδιαγγειακών παθήσεων. Σε έρευνες «in vitro» η μαστίχα εμφανίζει ικανότητα αναστολής της οξείδωσης της LDL χοληστερόλης, που οδηγεί στη μείωση αποτιθέμενης χοληστερόλης στους ιστούς και επακόλουθα στην ελάττωση του ρυθμού παραγωγής αθηρωματικής πλάκας, μειώνοντας έτσι τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιοπαθειών αλλά και ορισμένων μορφών καρκίνου. Περιέχει αξιόλογες ποσότητες διαφόρων πολυφαινολών και σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα συστατικά της (π.χ. τριτερπενοειδή) που αυξάνουν τα επίπεδα της HDL χοληστερόλης και επιπρόσθετα μειώνουν τα επίπεδα της LDL (κακή χοληστερόλη).

Ακόμα, αναφέρονται διουρητικές ιδιότητες και ανασταλτική δράση στην σύνθεσης λευκοτριενίων. Βελτίωση της κλινικής εικόνας και μείωση της φλεγμονής παρατηρήθηκε και σε ασθενείς με μέτρια έξαρση της νόσου Crohn, μετά τη χορήγηση σκόνης μαστίχας Xίου σε μορφή κάψουλας.

Στην μαστίχα απομονώθηκε και ταυτοποίηθηκε το ουρσολικό και το ισομερές του, το ολεανολικό οξύ, στα οποία αποδίδονται η αντικαρκινική, ηπατοπροστατευτική, αντιφλεγμονώδης, αντιελκώδης, αντιμικροβιακή (έναντι πλήθους παθογόνων μικροοργανισμών όπως σταφυλόκοκκων και σαλμονέλας), αντι-υπερλιπιδαιμική και αντι-ιική φαρμακευτική δράση της μαστίχας.

Στη σύγχρονη κοσμετολογία, το μαστιχέλαιο, λόγω του ουρσολικού οξέος και του ισομερούς του, ολεανολικού οξέος, χρησιμοποιείται σε σκευάσματα που προορίζονται για την ενίσχυση της τριχοφυίας και την προστασία από ερεθισμούς του τριχωτού της κεφαλής. Το ουρσολικό οξύ αποκαθιστά τις δομές κολλαγόνου και την ελαστικότητα του δέρματος, μειώνοντας έτσι το χρόνο γήρανσής του και για αυτό το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται στην παρασκευή αρωμάτων και κρεμών προσώπου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σαν αντηλιακό έναντι των εγκαυμάτων από την έκθεση στον ήλιο. Ακόμα, συμβάλει στην επούλωση τραυμάτων και στην ανάπλαση της επιδερμίδας. Τα αποτελέσματα σχετικών δημοσιεύσεων αποκαλύπτουν ότι η μαστίχα παρουσιάζει άριστες επουλωτικές και συγκολλητικές ιδιότητες, ενώ παράλληλα δεν προκαλεί ανεπιθύμητες παρενέργειες στο δέρμα (δερματίτιδα, δερματικός αποχρωματισμός κ.α.), όπως άλλα κοινά επουλωτικά. Η μοναδική αυτή φυσική ρητίνη χρησιμοποιείται ήδη πολύ συχνά ως συστατικό σε επιδέσμους, έμπλαστρα, επιθέματα και σε άλλα επουλωτικά μέσα, που εφαρμόζονται για την προστασία και επούλωση τραυμάτων ή μετεγχειρητικών τομών.

Γνωστή (in vitro) είναι και η αντικαρκινική δράση της μαστίχας σε διάφορες μορφές καρκίνου, όπως του πνεύμονα, του προστάτη και του εντέρου, λόγω των αντιοξειδωτικών που περιέχει. Μέσω ενός μηχανισμού περιορίζει τον πολλαπλασιασμό και την επιβίωση των καρκινικών κυττάρων.

Το μάσημα της μαστίχας συνδέεται με την καλή υγεία της στοματικής κοιλότητας, ενώ διευκολύνει την πέψη από την αντανακλαστική έκκριση σιέλου και γαστρικού υγρού. Σχετικές μελέτες απέδειξαν ότι η μάσηση της μαστίχας Χίου βοηθάει αποτελεσματικά στην εκγύμναση των ούλων, με όλες τις ευεργετικές συνέπειες για την υγεία των δοντιών. Παράλληλα, επιβεβαιώθηκε ότι η μαστίχα Χίου, σε αντίθεση με κοινές τσίκλες, λόγω της ιδιάζουσας γεύσης και της σχετικής σκληρότητας της, προκαλεί μεγαλύτερη διέγερση σίελου γεγονός που αυξάνει την αίσθησης φρεσκάδας και καθαρότητας στο στόμα, ενώ παράλληλα συντελεί στην καταπραϋντική αντιμετώπιση της ξηροστομίας, που παρουσιάζεται συχνά σε άτομα τρίτης ηλικίας, κατάλληλη για την παρασκευή οδοντόκρεμας, προσφέροντας καθαρή αναπνοή. Η προσθήκη φυσικής μαστίχας Χίου σε οδοντόκρεμες, διαλύματα πλύσης και αποσμητικά στόματος οδηγεί στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος των ιστών μεταξύ των δοντιών και των ούλων, δρώντας έτσι ενάντια στο σχηματισμό πλάκας και άλλων περιοδοντικών παθήσεων.

Σαν συντηρητικό τροφίμων, η μαστίχα εμποδίζει την ανάπτυξη βλαβερών μικροοργανισμών σε αυτά, όπως Salmonella enteritidis, Staphylococcus aureus, Pseudomonas fragi, Candida albicans κ.α.. Στις μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί, διερευνάται ο περιορισμός του ρυθμού αύξησης αλλά και η θανάτωση μικροβίων, βακτηρίων και παθογόνων μικροοργανισμών, όταν στα υποστρώματα ανάπτυξης έχει προστεθεί μαστιχέλαιο, το αιθέριο έλαιο της μαστίχας Χίου.

Επίσης οι πολυφαινόλες που περιέχει, βοηθούν στην μείωση των επίπεδων σακχάρου στο αίμα, την προστασία επιθηλιακών κυττάρων του αναπνευστικού συστήματος, έχουν αντικαρκινική, αντιμικροβιακή, αντιβακτηριακή, ανοσορυθμιστική και αντιαλλεργική δράση.

Σήμερα, η μαστίχα Χίου έχει εκτεταμένες εφαρμογές και χρήσεις στον κλάδο των τροφίμων και ποτών, στην φαρμακευτική και χημική βιομηχανία και στην παραγωγή καλλυντικών και αρωμάτων. Εξάγεται σε όλον τον κόσμο και χρησιμοποιείται σε προϊόντα όπως: γλυκά, μαρμελάδες, παγωτά, αρτοσκευάσματα, ζυμαρικά, σοκολάτες, τσίχλες, καραμέλες, ροφήματα, τσάι,  καφές, λικέρ, ούζο, κρασί, γαλακτοκομικά, σάλτσες, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα στοματικής υγιεινής, οδοντικά νήματα, χειρουργικά νήματα, επιθέματα για εγκαύματα, σαπούνια, καλλυντικά, αρωματικά κεριά, αιθέρια έλαια, βερνίκια ζωγραφικής και συγκολλητικές ρητίνες. Το μαστιχέλαιο χρησιμοποιείται επίσης στην επιπλοποιία και στην κατασκευή μουσικών οργάνων. Στην Κύπρο, οι σπόροι (κόκκοι) του σχίνου, που μοιάζουν με αυτούς του πιπεριού, χρησιμοποιούνται ολόκληροι ως καρύκευμα στα χωριάτικα λουκάνικα.

Την μαστίχα μπορούμε να την προμηθευτούμε τόσο στην ακατέργαστη μορφή της ως κρυστάλλους ή δάκρυα, με την μορφή σκόνης, σαν συμπλήρωμα διατροφής ή ακόμα και με την μορφή κουφέτων τσίχλας ή μαστιχέλαιου.

Εν ολίγοις, η μαστίχα Χίου είναι ένα φυσικό ελληνικό φάρμακο που μπορεί εύκολα να ενσωματωθεί στην καθημερινότητα μας, προστατεύοντάς μας από ποικίλες ασθένειες, αλλά και βοηθώντας στην καταπολέμηση προβλημάτων υγείας που ήδη μπορεί να υπάρχουν.

 

ΠΗΓΕΣ:

1. Aksoy A, Duran N, Koksal F (June 2006). “In vitro and in vivo antimicrobial effects of mastic chewing gum against Streptococcus mutans and mutans streptococci”. Archives of Oral Biology. 51 (6): 476–81. doi:10.1016/j.archoralbio.2005.11.003. PMID 16343417.
2. Andreadou I, Mitakou S, Paraschos S, Efentakis P, Magiatis P, Kaklamanis L, Halabalaki M, Skaltsounis L, Iliodromitis EK. “Pistacia lentiscus L.” reduces the infarct size in normal fed anesthetized rabbits and possess antiatheromatic and hypolipidemic activity in cholesterol fed rabbits.Phytomedicine. 2016 Oct 15;23(11):1220-6. doi: 10.1016/j.phymed.2016.06.002.PMID: 27316396
3. Dabos KJ, Sfika E, Vlatta LJ, Frantzi D, Amygdalos GI, Giannikopoulos G. Is Chios mastic gum effective in the treatment of functional dyspepsia? A prospective randomised double-blind placebo controlled trial.J Ethnopharmacol. 2010 Feb 3;127(2):205-9. doi: 10.1016/j.jep.2009.11.021.PMID:19961914
4. Huwez FU, Thirlwell D, Cockayne A, Ala’Aldeen DA (December 1998). “Mastic gum kills Helicobacter pylori”. The New England Journal of Medicine. 339 (26): 1946. doi:10.1056/NEJM199812243392618. PMID 9874617.
5. Kartalis A, Didagelos M, Georgiadis I, Benetos G, Smyrnioudis N, Marmaras H, Voutas P, Zotika C, Garoufalis S, Andrikopoulos G. Effects of Chios mastic gum on cholesterol and glucose levels of healthy volunteers: A prospective, randomized, placebo-controlled, pilot study (CHIOS-MASTIHA). Eur J Prev Cardiol. 2016 May;23(7):722-9. doi: 10.1177/2047487315603186.PMID: 26311707
6. Koutsoudaki C, Krsek M, Rodger A (October 2005). “Chemical composition and antibacterial activity of the essential oil and the gum of Pistacia lentiscus Var. chia”. Journal of Agricultural and Food Chemistry. 53 (20): 7681–5. doi:10.1021/jf050639s. PMID 16190616.
7. Paraschos S, Magiatis P, Mitakou S, et al. (February 2007). “In vitro and in vivo activities of Chios mastic gum extracts and constituents against Helicobacter pylori”. Antimicrobial Agents and Chemotherapy. 51 (2): 551–9. doi:10.1128/AAC.00642-06. PMC 1797732Freely accessible. PMID 17116667.
8. Takahashi K, Fukazawa M, Motohira H, Ochiai K, Nishikawa H, Miyata T (April 2003). “A pilot study on antiplaque effects of mastic chewing gum in the oral cavity”. Journal of Periodontology. 74 (4): 501–5. doi:10.1902/jop.2003.74.4.501. PMID 12747455.
9. Triantafyllou, A.; Chaviaras, N.; Sergentanis, T. N.; Protopapa, E.; Tsaknis, J. (2007). “Chios mastic gum modulates serum biochemical parameters in a human population”. Journal of Ethnopharmacology. 111 (1): 43–49. doi:10.1016/j.jep.2006.10.031. PMID 17150319.

Συντάκτης Άρθρου