“Το παιδί μου είναι κακόφαγο, δεν τρώει τίποτα!”

Πόσες φορές έχετε πει για το δικό σας παιδί, ή έχετε ακούσει από γνωστούς, ή ακόμα έλεγαν για εσάς όταν ήσασταν παιδιά αυτή τη φράση κάθε φορά που διώχνατε μακριά το πιάτο με τις φακές και κάνατε γκριμάτσες στη θέα οτιδήποτε πράσινου. Τι χαρακτηρίζει τελικά ένα κακόφαγο παιδί και γιατί αντιδρά έτσι απέναντι στο φαγητό?

Ας τα πάρουμε με την σειρά. Αρχικά, ο σωστός ορισμός είναι Επιλεκτική Διατροφή (Picky Εating) και ενώ δεν κατατάσσεται στις διατροφικές διαταραχές αποτελεί συμπεριφορά που βασίζεται σε ψυχολογικά αίτια. Χαρακτηρίζει τα παιδιά που αποφεύγουν τα οικεία τους τρόφιμα αλλά και την κατανάλωση νέων (νεοφοβία) σε τέτοιο βαθμό ώστε να παρεμβαίνουν στην καθημερινότητα της οικογένειας και να δημιουργούν προβλήματα στη σχέση τους με τους γονείς. (1) Συνήθως εμφανίζεται μεταξύ 2 με 5 ετών αλλά ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο. Σε αυτή τη φάση τα παιδιά σταματούν να τρώνε φαγητά που στο παρελθόν κατανάλωναν ενώ αρνούνται να δοκιμάσουν οτιδήποτε καινούργιο, ειδικά φρούτο ή λαχανικό. Έτσι καταλήγουν σε ένα πολύ περιορισμένο αριθμό τροφίμων με αποτέλεσμα ορισμένες φορές να στερούνται σημαντικά θρεπτικά συστατικά ενώ οι γονείς ανησυχούν όλο και περισσότερο για την υγεία και την σωστή ανάπτυξή τους.

Γιατί συμβαίνει αυτό?

• Σε αυτές τις ηλικίες τα παιδιά προσπαθούν να αυτονομηθούν, αφού μαθαίνουν σιγά σιγά να τρώνε μόνα τους, γιαυτό και γίνονται επιλεκτικά με το τι θα καταναλώσουν. Αν σε αυτή τη φάση πιεστούν από τους γονείς θα προσπαθήσουν να ξανακερδίσουν την αυτονομία τους αποφεύγοντας να φάνε αυτό που κάποιος άλλος τους επιβάλλει.
• Κάποιες φορές, το παιδί δεν είναι στην πραγματικότητα επιλεκτικό αλλά εμφανίζει νεοφοβία, μια συμπεριφορά όπου φοβάται να καταναλώσει οτιδήποτε καινούργιο και ξένο σε αυτό. Σε αυτή την περίπτωση, ύστερα από επαναλαμβανόμενη έκθεση στο ίδιο φαγητό (περίπου 15 φορές), γίνεται πιο δεκτικό και ξεπερνάει τις φοβίες του.
• Ένας ακόμα λόγος που ένα μικρό παιδί δεν θέλει να φάει το φαγητό που του προσφέρουμε είναι πολύ απλά γιατί είναι από πριν χορτασμένο. Όπως εμείς έτσι κι αυτό, όταν έχει ήδη καταναλώσει αναψυκτικά, πολύ γάλα, σνακ και γλυκά είναι λογικό την ώρα του φαγητού να μην πεινάει άλλο.
• Ακόμη, ας μη ξεχνάμε ότι τα παιδιά δεν μπορούν να εκφράσουν λεκτικά τα συναισθήματά τους, επομένως επικοινωνούν μέσω της συμπεριφοράς τους. Η απέχθεια στο φαγητό και η άρνηση δείχνουν την ανάγκη τους για προσοχή από τους γονείς. Μάλιστα έρευνα υποστηρίζει ότι η σχέση της διαιτητικής πρόσληψης του παιδιού είναι αντιστρόφως ανάλογη με την δυσλειτουργική κατάσταση μέσα στην οικογένεια. (2)
• Η συμπεριφορά των γονιών παίζει επίσης κυρίαρχο ρόλο στην επιλεκτική διατροφή. Οι απειλές, οι τιμωρίες, η πίεση να φάει όλο το φαγητό, να φάει γρήγορα, οι φωνές και οι τσακωμοί καταφέρνουν μόνο να τρομάξουν ακόμα περισσότερο το παιδί και σίγουρα όχι να δοκιμάσει νέα φαγητά και να τα ευχαριστηθεί.
• Τέλος, κάποιες φορές πίσω από την ταμπέλα του “κακόφαγου” παιδιού κρύβεται ένας γονιός με υπερβολικές απαιτήσεις. Τι θα πει δεν τρώει το φαγητό του? Μήπως απλά δε τρώει όλη την μερίδα που του βάζουμε στο πιάτο? Τα παιδιά μεταξύ 2 και 5 ετών αυξάνουν πιο αργά το βάρος και το ύψος τους και κατά συνέπεια μειώνεται και η όρεξη τους. (3) Ορισμένοι γονείς μπερδεύουν αυτή τη φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού νομίζοντας ότι κάτι σοβαρό συμβαίνει.

Πώς θα καταλάβω αν το παιδί μου είναι “Picky Eater”?

Αρχικά, χρειάζεται να εξακριβώσουμε ότι όντως έχουμε να κάνουμε με επιλεκτική διατροφή και όχι με κάτι παθολογικό. Μια εξέταση στον παιδίατρο θα ξεκαθαρίσει την κατάσταση. Άλλωστε, όταν πρόκειται για απώλεια όρεξης λόγω νόσου, το παιδί αρνείται να καταναλώσει γενικά φαγητό, δεν είναι απλά επιλεκτικό με ορισμένα τρόφιμα. Επίσης, καλό είναι να καταγράψετε τι ακριβώς τρώει για 3 με 7 ημέρες, την ποσότητα του φαγητού, τον χρόνο που την καταναλώνει καθώς και το κλίμα που επικρατεί την ώρα του φαγητού. Αυτή η διαδικασία μπορεί να φαίνεται χρονοβόρα αλλά είναι πολύ σημαντική στο να ελέγξετε τι αποφεύγει και πόσο συχνά, αν τελικά τσιμπολογάει πριν το φαγητό, ποια είναι η ποσότητα που συνήθως μπορεί να φάει καθώς και αν επηρεάζεται από το περιβάλλον στο οικογενειακό τραπέζι. Μάλιστα ίσως παρατηρήσετε ότι τελικά το συνολικό ποσό ενέργειας που προσλαμβάνει είναι απολύτως φυσιολογικό. Τέλος, μπορείτε να συγκρίνεται το ύψος και το βάρος του παιδιού με τις διεθνής καμπύλες ανάπτυξης έχοντας πάντα υπόψη ότι οι καμπύλες αντιπροσωπεύουν τον γενικό πληθυσμό, οπότε αλλιώς μετράμε ένα μικροκαμωμένο παιδί και αλλιώς ένα πιο ψηλό. (4)

Πρακτικοί τρόποι που θα βοηθήσουν:

Με ένα picky eater στο σπίτι το οικογενειακό τραπέζι αποτελεί πεδίο μάχης και η ώρα του φαγητού είναι η πιο δύσκολη για τους γονείς. Να λοιπόν μερικές συμβουλές που θα βελτιώσουν την κατάσταση:

• Αρχικά, ξεκαθαρίστε εάν το παιδί όντως δεν τρώει ή αν απλά σταμάτησε να τρώει τόσο πολύ. Αν έχει μειωμένη όρεξη φυσιολογικά, λόγω ηλικίας, προσπαθήστε να μειώσετε το μέγεθος της μερίδας. Ένας εμπειρικός κανόνας είναι να προσθέτουμε τόσες κουταλιές της σούπας φαγητού όσο και η ηλικία του παιδιού (π.χ. 5 κουταλιές για 5 ετών). Να θυμάστε πάντα ότι ως γονιός είστε υπεύθυνος για το είδος του φαγητού (θρεπτική αξία, υγιεινή, ποικιλία κ.οκ.) αλλά το παιδί είναι υπεύθυνο για το πόσο θα φάει.
• Ελέγξτε το τσιμπολόγημα. Μην δίνεται χυμούς, φρούτα και γάλα πριν το φαγητό. Σκεφτείτε μόνο πόσο χορταστική μπορεί να είναι για ένα μικρό παιδί μια φρουτόκρεμα με 3 φρούτα και μπισκότα. Πώς θα μπορέσει μετά να φάει κυρίως γεύμα;
• Προετοιμάστε το παιδί για την ώρα του γεύματος. Αν είναι απορροφημένο ή κουρασμένο από το παιχνίδι θα του είναι δύσκολο να κάτσει για φαγητό. Ενημερώστε τουλάχιστον 15 λεπτά πριν ότι το φαγητό θα είναι έτοιμο ώστε να είναι προετοιμασμένο.
• Ακόμα, περιορίστε το χρόνο του γεύματος στα 20 λεπτά και ενημερώστε ότι μετά θα πάρετε το πιάτο του και θα ξαναφάει στο επόμενο γεύμα. Αν το αφήνετε να παραμένει στο τραπέζι και να παίζει με το φαγητό του για ώρα σίγουρα δεν θα ξανακαθίσει σύντομα για φαγητό.
• Το περιβάλλον την ώρα του φαγητού πρέπει να είναι ευχάριστο και ήρεμο. Τόσο οι φωνές και οι τσακωμοί όσο και οι αντιπερισπασμοί (τηλεόραση, κινητό κ.ο.κ.) πρέπει να μείνουν μακριά από το τραπέζι.
• Θυμηθείτε ότι τα παιδιά μιμούνται ό,τι βλέπουν. Δεν είναι λογικό να απαιτείτε από αυτά να λατρεύουν τα φρούτα και τα λαχανικά όταν εσείς οι ίδιοι δεν τα τρώτε ποτέ. Υιοθετήστε τις αρχές μιας ισορροπημένης διατροφής και γίνεται παράδειγμα προς μίμηση για τα παιδιά σας.
• Τέλος, είναι πολύ σημαντικό για το παιδί να συμμετέχει σε όλες τις διαδικασίες προετοιμασίας του φαγητού. Πάρτε το μαζί σας στο supermarket και ζητήστε να διαλέξει από τον πάγκο των φρούτων και λαχανικών όποια θέλει. Αφήστε το να βοηθήσει στο μαγείρεμα (να ανακατέψει τη σούπα, να καθαρίσει τα φασολάκια κ.ο.κ.) και να σερβίρει το φαγητό για την οικογένεια. Είναι πολύ λιγότερες οι πιθανότητες να απορρίψει ένα φαγητό που ετοίμασε το ίδιο παρά ένα γεύμα που απλά βάλατε μπροστά του.

Πάντα να θυμάστε ότι η πίεση και το άγχος μόνο κακό μπορούν να προκαλέσουν στο παιδί και να επιδεινώσουν την κατάσταση. Προσπαθήστε να εφαρμόσετε τις παραπάνω συμβουλές όσο καλύτερα μπορείτε και να δώσετε χρόνο στο παιδί σας να προσαρμοστεί. Άλλωστε, μια φάση είναι, θα περάσει.

Πηγές:

1. Ekstein, S., Laniado, D., & Glick, B. (2010). Does picky eating affect weight-for-length measurements in young children? Clinical Pediatrics (Phila), 49, 217e220.
2. Kintner M, Boss PG, Johnson N. The relationship between dysfunctional family environments and family member food intake. J Marriage Fam 1981.
3. Leung AK, Robson WL. The toddler who does not eat. Am Fam Physician 1994.
4. The ‘picky eater’: The toddler or preschooler who does not eat. Alexander KC Leung, Canadian Paediatric Society, Nutrition and Gastroenterology Committee, Paediatr Child Health 2012.

Συντάκτης Άρθρου