0 Comments
Ως εντομοφαγία ορίζεται η κατανάλωση από τον άνθρωπο εντόμων, μία ιδιαίτερη διατροφική συνήθεια που απαντάται ανά τον κόσμο αλλά και παραμένει σπάνια ή ακόμα και ταμπού στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες.
Στη Νότια αλλά και Ανατολική Ασία, την Αφρική, και πολλές χώρες της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής τα έντομα καταναλώνονται ευρέως, ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μία σημαντική αύξηση στην προώθηση της κατανάλωσης τους και στην Ευρώπη. Αυτή η τάση αφορά κυρίως την προσπάθεια να μειωθεί ο αντίκτυπος στο περιβάλλον από την παραγωγή της τροφής. Τα έντομα που προορίζονται προς βρώση αποτελούν μία φιλική προς το περιβάλλον και την οικονομία τροφή. Αν συγκρίνουμε την τροφή που καταναλώνεται και το βρώσιμο προϊόν που προκύπτει, αυτό μεταφράζεται σε μειωμένες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα και ανάγκες σε νερό ανά γραμμάριο πρωτεΐνης σε σχέση με το κρέας. Μάλιστα, τα έντομα εμφανίζουν τους παραπάνω παράγοντες με αριθμούς που πλησιάζουν ακόμη και τα φυτικά προϊόντα.
Διατροφική αξία
Τα έντομα φαίνεται να είναι πλούσια σε πρωτεΐνη και διαιτητικές ίνες αλλά αποτελούν κατά περίπτωση και πηγές απαραίτητων λιπαρών οξέων.
Αλλά αποτελεί η βρώση των εντόμων καινοτομία για το περιβάλλον;
Ως καινοτομία ορίζουμε μία ιδέα καλύτερη από την προγενέστερή της. Υπό αυτή την οπτική γωνία, τα έντομα απαιτούν λιγότερους πόρους για την καλλιέργειά τους (όπως η απαιτούμενη έκταση γης, το νερό και η εργασία) σε σχέση με την παραγωγή μιας ποσότητα κρέατος ισοδύναμη διατροφικά. Βέβαια, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο πως μέσα από την μαζική καλλιέργεια των εντόμων μπορεί να προκύψουν νέα περιβαλλοντικά ζητήματα, καθώς τα έντομα αναπτύσσονται σε θερμαινόμενους χώρους και ξηραίνονται με κατάψυξη, δυο ενεργοβόρες διαδικασίες. Ας έχουμε στο νου πως οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της κτηνοτροφίας έχουν να κάνουν με τη μαζική τους παραγωγή όπως λαμβάνει χώρα στις μέρες μας και όχι από τις μικρές φάρμες.
Κινήματα υπέρ της εντομοφαγίας με μότο «Eat insects..save the planet», μαζί με βιβλία μαγειρικής και ένταξης στο καθημερινό μας φαγητό ακρίδες, γρύλλους και διάφορα είδη σκουληκιών φαίνεται πως αγωνίζονται πλέον να πείσουν τον Δυτικό καταναλωτή να δοκιμάσει αυτό το, για το μυαλό των περισσοτέρων απίθανο, διατροφικό σενάριο. Στον αντίποδα των παραπάνω, οι περισσότεροι θα σκεφτούν πως υπέρμαχος του περιβάλλοντος και μάλιστα σε μεγαλύτερο βαθμό από την εντομοφαγία είναι η χορτοφαγία. Μάλιστα, για το Δυτικό κόσμο φαίνεται ευκολότερη η μετάβαση από την κατανάλωση κρέατος στην κατανάλωση φυτικής προέλευσης απομιμήσεων αυτού ή παντελή αποκλεισμό του από τη διατροφή, παρά η αντικατάστασή του από προϊόντα που περιέχουν έντομα.
Εντομοφαγία και κουλτούρα
Αν αναλογιστούμε πως ο ίδιος αυτός καταναλωτής που έτρεμε στην ιδέα του ωμού ψαριού σήμερα λατρεύει το σούσι, εκείνος που βουτάει το ψωμάκι στην κρεμμυδάτη σάλτσα από τα σαλιγκάρια στην ταβέρνα του κάμπινγκ, που επισκέπτεται τα Γιάννενα για τα διάσημα βατραχοπόδαρα της κυρά-Λένας, γιατί του είναι τόσο δύσκολο να βρει εξίσου απολαυστικό ένα πιάτο τηγανιτής ακρίδας; Η κουλτούρα φαίνεται να διαδραματίζει πολύ σημαντικό ρόλο, καθώς οι διατροφικές προτιμήσεις έχει φανεί πως μεταβάλλονται μέσα από την έκθεση, την οικειότητα και τη μίμηση. Μία μελέτη για την κατανάλωση εντόμων στην Κίνα και τη Γερμανία έδειξε πως η γεωγραφία, η νεοφοβία και η προγενέστερη κατανάλωση εντόμων είναι οι βασικότεροι παράγοντες που συντελούν στην (α)προθυμία προς την κατανάλωση τους.
Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να σημειωθεί το γεγονός πως ακόμα και στο Μεξικό, μία χώρα στην οποία η κατανάλωση εντόμων και προϊόντων τους δεν είναι κάτι νέο, μόνο ο γηγενής και περισσότερο αγροτικός πληθυσμός τα καταναλώνει συστηματικά. Η αστική και πλουσιότερη τάξη ακόμα θεωρεί πως τα έντομα αποτελούν τροφή για τους φτωχούς ή τους πρωτόγονους. Αυτά τα στερεότυπα βεβαίως είναι δυνατό να αλλάξουν, όπως έχει συμβεί στην ιστορία της διατροφής με τον αστακό. Το ακριβό, φανταχτερό αυτό και συχνά δυσεύρετο όστρακο κάποτε θεωρούταν ως ένα άχρηστο τρόφιμο. Κάποιες πολιτείες της Αμερικής είχαν θεσπίσει ακόμη και νόμο ώστε να περιορίζεται η προσφορά του στους φυλακισμένους, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος να γίνουν βίαιοι. Αν μάλιστα σκεφτούμε ότι ο αστακός, οι γαρίδες και οι καραβίδες θεωρούνται συγγενείς με τα έντομα, τότε τι μας κάνει ,εμάς που λατρεύουμε τις γαρίδες σαγανάκι, αποκρουστικούς;
Επιπρόσθετα, θα πρέπει να δώσουμε σημασία και στην έμφυτη τάση να αποφεύγουμε κάποιες τροφές με σκοπό την προστασία του οργανισμού. Η βιβλιογραφία έχει δείξει πως η δυσαρέσκεια προς το πικρό στοιχείο μας προστατεύει από τοξικά δηλητήρια. Παρόμοιος μηχανισμός θα μπορούσε να εξηγήσει και την απέχθεια προς τις τροφές που μας προκαλούν αηδία, καθώς γίνονται αντιληπτές ως επικίνδυνες για την επιβίωση, χωρίς βέβαια να έχει γίνει ξεκάθαρο το πως προκαλείται αυτό το αίσθημα της αηδίας.
Πως θα μπορούσαν τα έντομα να εισαχθούν σε μία διατροφική κουλτούρα σαν τη δική μας;
Με προιόντα όπως τα άλευρα ενισχυμένα με σκόνη από έντομα (προϊόν με υψηλότερη πρωτεϊνική περιεκτικότητα από ένα κοινό αλεύρι), εμπλουτισμένες μπάρες δημητριακών ή αρτοπαρασκευάσματα. Τρόφιμα δηλαδή που ήδη αποτελούν μέρος και της διατροφής του Έλληνα. Με τον τρόπο αυτό τα έντομα δεν είναι ορατά και δεν προκαλούν την ίδια απέχθεια στον καταναλωτή, ενώ προσδίδουν τα θρεπτικά τους συστατικά. Τα έντομα δεν είναι γενετικά μεταλλαγμένα και καθώς είναι και ελεύθερα γλουτένης θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην διεύρυνση των τροφικών επιλογών ατόμων που πάσχουν από κοιλιοκάκη.
Εκείνο που ίσως είναι γόνιμο να σκεφτούμε είναι πως θα μπορούσαμε να διευρύνουμε λίγο τους γευστικούς -και όχι μόνο- ορίζοντές μας και να αντιμετωπίσουμε τα έντομα όπως θα αντιμετωπίζαμε ένα άλλο διεθνές τρόφιμο, μένοντας ευέλικτοι και ανοιχτοί στις νέες διατροφικές προοπτικές που πιθανόν και να προβούν αναγκαίες για την υγεία μας αλλά και την υγεία του πλανήτη μας.
Βιβλιογραφία
Shelomi, M. ([χ.χ.]). Why we still don’t eat insects: Assessing entomophagy promotion through a diffusion of innovations framework. Trends in Food Science & Technology 45, (2). Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S092422441500151X (Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου 2018).
Deroy, O. (2015). The insectivore’s dilemma, and how to take the West out of it. Food Quality and Preference 44. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0950329315000385 (Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου 2018).
Hartmann, C. (2015). The psychology of eating insects: A cross-cultural comparison between Germany and China. Food Quality and Preference 44. Διαθέσιμο σε: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0950329315001044 (Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου 2018).
Tamone, S. (2015). Linking Insects with Crustacea: Physiology of the Pancrustacea: An Introduction to the Symposium. Integrative and Comparative Biology 55. Διαθέσιμο σε: https://academic.oup.com/icb/article/55/5/765/604304 (Ανακτήθηκε 6 Ιουνίου 2018).
Edible insects, FAO http://www.fao.org/docrep/018/i3253e/i3253e06.pdf
