Οι διατροφικές ανάγκες της εγκυμονούσας

Η εγκυμοσύνη είναι μια περίοδος όπου οι διατροφικές συνήθειες και ο τρόπος ζωής που ακολουθεί η εγκυμονούσα, αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο για μια υγιή έκβαση της εγκυμοσύνης.

Η τήρηση μιας ποικίλης και ισορροπημένης διατροφής ξεκινώντας από την περίοδο πριν από την σύλληψη και η συνέχισή της σε όλη την διάρκεια της κύησης θα εξασφαλίσει μια καλή υγεία για την εγκυμονούσα, αλλά και για το νεογνό κατά την ενδομήτρια και μετέπειτα ζωή του.

Μέσα από πολλές έρευνες αποδεικνύεται ότι οι 1000 πρώτες μέρες ζωής, ξεκινώντας δηλαδή από την σύλληψη μέχρι τα 2 χρόνια ζωής, είναι κρίσιμες για την πρόληψη διαφόρων ασθενειών που μπορεί να εμφανιστούν ακόμα και στην εφηβική ηλικία του παιδιού.

Επίσης, διάφορες καταστάσεις που μπορεί να αντιμετωπίζει η εγκυμονούσα πριν και μετά την σύλληψη, κυρίως η προϋπάρχουσα παχυσαρκία και η υπερβολική πρόσληψη βάρους κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, συνδέονται με προβλήματα όπως αυξημένο βάρος γέννησης στο νεογνό, παχυσαρκία, διαταραχές στον μεταβολισμό της γλυκόζης στην παιδική ηλικία και αργότερα στην ενήλικη ζωή και αυξημένο καρδιομεταβολικό κίνδυνο. Το υπερβάλλον βάρος συνήθως είναι αποτέλεσμα μιας κακής ποιότητας διατροφής η οποία υπολείπεται σε θρεπτικά συστατικά.

Η εγκυμονούσα θα πρέπει να στοχεύσει σε μια υγιή πρόσληψη βάρους, το οποίο καθορίζεται ανάλογα με το βάρος που είχε πριν την εγκυμοσύνη και να εξασφαλίσει ότι λαμβάνει όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά μέσω μιας ισορροπημένης διατροφής.

Μια ελλειπής πρόσληψη σε θρεπτικά συστατικά μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία της μητέρας και στην υγεία αλλά και φυσιολογική ανάπτυξη του εμβρύου.

Ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά

Ορισμένα θρεπτικά συστατικά χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και είναι αναγκαίο να προσλαμβάνονται σε μεγαλύτερες ποσότητες σε σχέση με πριν από την εγκυμοσύνη. 

Ακόμη μεγαλύτερη προσοχή χρειάζεται από συγκεκριμένες ομάδες εγκύων όπως: σε εκείνες που ακολουθούσαν στερητικές δίαιτες πριν από την εγκυμοσύνη, σε παχύσαρκες/ή υπέρβαρες, σε μητέρες με πολλαπλές κυήσεις,  σε μητέρες που είχαν μικρά διαστήματα ανάμεσα σε εγκυμοσύνες ή σε μητέρες που είχαν επιπλοκές σε προηγούμενες εγκυμοσύνες.

Μερικά από τα θρεπτικά  συστατικά στα οποία θα πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση, είναι η πρωτεΐνη, τα ω3 λιπαρά οξέα, το φυλλικό οξύ, το ασβέστιο, η βιταμίνη D, η βιταμίνη Α και ο σίδηρος.

Πρωτεΐνη

Η πρωτεΐνη, σε σχέση με τα υπόλοιπα μακροθρεπτικά συστατικά, στην εγκυμοσύνη είναι αναγκαία σε μεγαλύτερες ποσότητες για να υποστηρίξει την πρωτεϊνική σύνθεση, την σύνθεση των ιστών, όπως είναι η μήτρα και ο πλακούντας, και την ανάπτυξη του εμβρύου. Ανεπαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης μπορεί να επηρεάσει το μήκος και το βάρος του νεογνού ενώ μια υπερβολική πρόσληψη μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την ανάπτυξή του. Οι ανάγκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης κυμαίνονται στα 1γρ ανά κιλό σωματικού βάρους. Ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δίνεται στην πρόσληψη πρωτεΐνης υψηλής βιολογικής αξίας την οποία προσλαμβάνουμε από το κρέας, τα πουλερικά και το ψάρι ή συνδυάζοντας φυτικές τροφές με διαφορετικό τύπο αμινοξέων.

Ω3 λιπαρά οξέα

Τα ω3 λιπαρά οξέα είναι ζωτικής σημασίας εφόσον συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εγκεφάλου, στην βελτίωση της όρασης του βρέφους, καθώς και στην καλύτερη καρδιακή λειτουργία αργότερα στην ζωή του. Επίσης, έχουν θετική επίδραση στην ψυχική υγεία της εγκύου, μειώνοντας σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης επιλόχειου κατάθλιψης.

Ο οργανισμός του ανθρώπου δεν μπορεί να συνθέσει από μόνος του αυτά τα τόσο απαραίτητα λιπαρά, έτσι η έγκυος θα πρέπει να καταναλώνει ψάρια πλούσια σε ω3 λιπαρά οξέα.

Επειδή η αυξημένη πρόσληψη υδραργύρου μπορεί να επηρεάσει τις γνωστικές λειτουργίες και την συμπεριφορά του παιδιού, συστήνεται η αποφυγή ψαριών που είναι πλούσια σε υδράργυρο, όπως ξιφίας, καρχαρίας και βασιλικό σκουμπρί. Αντιθέτως, συστήνεται η κατανάλωση πιο μικρών ψαριών που έχουν χαμηλή συγκέντρωση  υδράργυρου και είναι ταυτόχρονα πλούσια σε ω3, όπως η σαρδέλα, ο γαύρος και το σκουμπρί. Για να καλυφθούν οι ανάγκες της εγκυμονούσας, οι οποίες είναι αυξημένες, συστήνεται κατανάλωση 340γρ ψαριού την εβδομάδα που αντιστοιχούν σε περίπου 2-3 μερίδες ψαριού.

Φυλλικό οξύ

Το φυλλικό οξύ ανήκει στο σύμπλεγμα των βιταμινών Β και είναι γνωστό ως βιταμίνη Β9. Συμβάλλει στην ανάπτυξη του εμβρύου, υποστηρίζει την ανάπτυξη του πλακούντα και μειώνει την εμφάνιση συγγενών καρδιοπαθειών στα νεογνά. Οι ανάγκες στην εγκυμοσύνη αυξάνονται από 400μg σε 600-800μg φολικού οξέος ημερησίως και από την περίοδο των 2 μηνών πριν από την σύλληψη θα πρέπει να ξεκινά η συμπληρωματική χορήγηση του για να προληφθούν προβλήματα στον νευρικό σωλήνα του εμβρύου. Με την συμπληρωματική χορήγηση, θα πρέπει να καταναλώνονται ταυτόχρονα τροφές πλούσιες σε φυλλικό οξύ, όπως πράσινα φυλλώδη λαχανικά, φρούτα (κυρίως εσπεριδοειδή) και ξηρούς καρπούς.

Ασβέστιο

Το ασβέστιο είναι το μέταλλο το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό στο σώμα μας φτάνοντας στο 99% στα οστά και τα δόντια. Το ασβέστιο είναι κρίσιμο, ώστε η οστική μάζα να φτάσει στο μέγιστο της τις πρώτες δεκαετίες της ζωής, να διατηρηθεί στην ενηλικίωση και για να επιβραδύνει την απώλεια της οστικής πυκνότητας που συμβαίνει φυσιολογικά με την αύξηση της ηλικίας.

 Το ασβέστιο είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του εμβρύου και η επαρκής πρόσληψη του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει συνδεθεί με φυσιολογικό βάρος γέννησης, με την μείωση του κινδύνου για πρόωρο τοκετό και με καλύτερο έλεγχο της αρτηριακής πίεσης στην έγκυο.

Οι κύριες πηγές ασβεστίου είναι το γάλα και τα προϊόντα του (γιαούρτι, τυρί), όπου βιοδιαθεσιμότητα του είναι μεγαλύτερη, ενώ τα λαχανικά και τα δημητριακά το περιέχουν σε χαμηλότερο ποσοστό και η βιοδιαθεσιμότητα του σε αυτά είναι μικρότερη. Στην εγκυμοσύνη οι ανάγκες σε ασβέστιο ανέρχονται στα 1.300mg ημερησίως για τις γυναίκες ηλικίας 14-18 χρονών και στα 1000mg ημερησίως για τις ηλικίες 19-50 χρονών, ποσότητα που καλύπτεται με περίπου τρείς μερίδες γαλακτοκομικών την ημέρα και με την εβδομαδιαία κατανάλωση τροφών όπως όσπρια, ξηροί καρποί και ταχίνι. Οι ανάγκες σε ασβέστιο αυξάνονται περαιτέρω σε έγκυες με αυξημένη αρτηριακή πίεση.

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D είναι λιποδιαλυτή βιταμίνη που βρίσκεται φυσικά στα αυγά και σε λιπαρά ψάρια όπως ο σολομός, καθώς και σε προϊόντα εμπλουτισμένα σε βιταμίνη D όπως γάλα και δημητριακά. Επίσης, το δέρμα μας συνθέτει βιταμίνη D όταν εκτίθεται στην ηλιακή ακτινοβολία. Η βιταμίνη D είναι απαραίτητη για την απορρόφηση του ασβεστίου, οπότε έλλειψη της μπορεί να επιφέρει προβλήματα όπως ραχίτιδα και οστεοπόρωση στα παιδιά.

Η έλλειψη βιταμίνης D είναι συχνή στην εγκυμοσύνη, ιδιαίτερα σε ομάδες υψηλού κινδύνου, όπως χορτοφάγους, γυναίκες που ζουν σε χώρες με χαμηλή ηλιοφάνεια και γυναίκες με σκουρόχρωμο δέρμα, με κίνδυνο να εμφανίσουν προεκλαμψία και διαβήτη κυήσεως.

Επίσης, στο πρώτο στάδιο της εγκυμοσύνης η βιταμίνη D εμπλέκεται στη ρύθμιση του μεταβολισμού των κυτοκινών και στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος, συμβάλλοντας έτσι στην εμφύτευση του εμβρύου και στην ρύθμιση της έκκρισης διάφορων ορμονών.

Στην διάρκεια της εγκυμοσύνης οι ανάγκες σε βιταμίνη D είναι 600 IU ημερησίως, ενώ σε έγκυες που έχουν έλλειψη της εν λόγω βιταμίνης κρίνεται απαραίτητη η λήψη συμπληρώματος σε δοσολογία 1000-2000IU ημερησίως. Για εξασφάλιση επαρκούς σύνθεσης της βιταμίνης D συστήνεται έκθεση στον ήλιο 5-15 λεπτά σε γυμνά μέρη του σώματος, όπως τα χέρια, με ταυτόχρονη πρόσληψη της από τις προαναφερόμενες διατροφικές πηγές.

Βιταμίνη Α

Η βιταμίνη Α εμπλέκεται σε διάφορες λειτουργίες. Ανάμεσα σε αυτές είναι η ανάπτυξη των οστών, η λειτουργία της όρασης και η πρόληψη ξηροφθαλμίας, η λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος και η ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Επίσης, ασκεί σημαντική επίδραση στα όργανα και τον σκελετό του εμβρύου, επομένως οι ανάγκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ειδικά στο τρίτο τρίμηνο, είναι αυξημένες και ανέρχονται στα 800mg την ημέρα. Οι ανάγκες αυτές είναι εύκολο να καλυφθούν μέσω της διατροφής όταν η εγκυμονούσα δεν διατρέχει κάποιο κίνδυνο έλλειψης σε βιταμίνη Α. Πλούσιες πηγές σε προβιταμίνη Α (καροτενοειδή) είναι η παπάγια, το καρότο, η κολοκύθα, η γλυκοπατάτα και το μάνγκο.

Σε αντίθεση με τα άλλα μικροθρεπτικά συστατικά η υπερβολική λήψη βιταμίνης Α ασκεί τερατογόνο δράση και έτσι θα πρέπει να προσλαμβάνεται με προσοχή. Επίσης, δοσολογίες βιταμίνης Α πέραν των 10000 IU την  ημέρα έχουν συνδεθεί με καρδιακή ανεπάρκεια και ανωμαλίες του κρανίου και του προσώπου του εμβρύου, όπως μικρή περίμετρος κεφαλής,

Σίδηρος

Ο σίδηρος είναι συστατικό απαραίτητο για την μεταφορά οξυγόνου στους ιστούς. Η έλλειψη σιδήρου σε συνδυασμό με τις αυξημένες ανάγκες στην διάρκεια της εγκυμοσύνης μπορεί να οδηγήσει σε αναιμία, η οποία μπορεί να επηρεάσει την ανάπτυξη του εμβρύου και να αυξήσει τον κίνδυνο για νεογνά με χαμηλό βάρος γέννησης και πρόωρο τοκετό.

Οι ανάγκες σε σίδηρο κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι στα 30mg την ημέρα και σε περίπτωση που διαπιστωθεί αναιμία αυξάνονται στα 60-120mg την ημέρα, ποσότητα που καλύπτεται με την βοήθεια συμπληρώματος διατροφής.

Η εγκυμονούσα θα πρέπει να καταναλώνει τροφές πλούσιες σε αιμικό σίδηρο όπως ψάρι, κρέας και πουλερικά. Οι φυτικές πηγές σιδήρου, όπως τα όσπρια, περιέχουν τον μη αιμικό σίδηρο του οποίου η απορρόφηση ενισχύεται αν συνδυάσουμε τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C.

Συμπερασματικά, η διατροφή στην διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι καθοριστική για το έμβρυο και για την μητέρα.

Επομένως, κάθε εγκυμονούσα είναι αναγκαίο να ακολουθεί μια διατροφή η οποία θα προσαρμόζεται στις δικές της ανάγκες και θα εξασφαλίζει μια επαρκή πρόσληψη σε όλα τα θρεπτικά συστατικά. Επίσης, είναι σημαντικό σε όλες τις περιπτώσεις να γίνεται μια διατροφική αξιολόγηση από διαιτολόγο σε συνδυασμό με τις κατάλληλες βιοχημικές εξετάσεις ώστε να αποφεύγονται τυχόν ελλείψεις και να διαπιστώνεται τυχόν ανάγκη για ταυτόχρονη λήψη συμπληρώματος διατροφής.

 

Βιβλιογραφία

1. Guideline: Calcium supplementation in pregnant women. Geneva, World Health Organization, 2013.
2. Jaclyn M Coletta, MD,¹Stacey J Bell, DSc, RD,² and Ashley S Roman, MD, MPH³. Omega-3 Fatty Acids and Pregnancy. Rev Obstet Gynecol. 2010 Fall; 3(4): 163–171.
3. Marangoni F., Cetin I., Verduci , Canzone G., Giovannini M., Scollo P, Corsello G. and Poli A. Maternal Diet and Nutrient Requirements in Pregnancy and Breastfeeding. An Italian Consensus Document. Nutrients, 2016; 8, 629; doi:10.3390/nu8100629
4. The American College of Obstetricians and Gynecologists 2018. Frequently asked questions for pregnancy.
5. Willemse JPMM¹, Meertens LJE², Scheepers HCJ³, Achten NMJ⁴, Eussen SJ^2,5, van Dongen MC², Smits LJM². Calcium intake from diet and supplement use during early pregnancy: the Expect study I. Eur J Nutr.2019 Jan 19.
6. Chotboon C¹, Soontrapa S¹, Buppasiri P¹, Muktabhant B², Kongwattanakul K¹, Thinkhamrop J¹. Adequacy of calcium intake during pregnancy in a tertiary care center. Int J Womens Health.2018 ;10:523-527.
7. Michelle A. Kominiarek, MD, MS. Nutrition Recommendations in Pregnancy and Lactation. Med Clin North Am. 2016; 100(6): 1199–1215.

8. Kaushal and  Magon N. Vitamin D in pregnancy: A metabolic outlook. Indian J Endocrinol Metab. 2013; 17 (1): 76–82.

9. Maia, S.B., Souza A.S..R, , Fátima M., Caminha C., Lins da Silva S., De Sá Barreto R., Cruz L. C., Carvalho dos Santos C., Filho M.B. Vitamin A and Pregnancy: A Narrative Review. 2019 11(3): 681.

10. Pavord S., Daru J., Prasannan N., Robinson S, Stanworth S., Girling J. UK guidelines on the management of iron deficiency in pregnancy. British Society for Haematology and John Wiley & Sons Ltd 2019.

Συντάκτης Άρθρου