Όλα οσα πρέπει να γνωρίζουμε
Η παχυσαρκία αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα διατροφικά προβλήματα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τη μειωμένη φυσική δραστηριότητα και την υπερβολική κατανάλωση φαγητού ευθύνεται σε ένα μεγάλο ποσοστό στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει χαρακτηρίσει την παχυσαρκία <> που μαστίζει το Δυτικό κόσμο καθώς θεωρείται η 2η αιτία θανάτου μετά το κάπνισμα.
Πλέον η παχυσαρκία χαρακτηρίζεται και νόσος λόγω των σοβαρών προβλημάτων υγείας που την ακολουθούν όπως οι καρδιακές παθήσεις, ο διαβήτης τύπου ΙΙ, η υψηλή πίεση αίματος, μερικές μορφές καρκίνου με αποτέλεσμα τη μείωση του προσδόκιμου ηλικίας. Το μέγεθος του προβλήματος επαληθεύεται από τον μεγάλο αριθμό ατόμων που πάσχουν από τη νόσο και αναμένεται να πάρει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Πάνω από το 50% των Αμερικανών και των Βρετανών είναι υπέρβαροι, ενώ και στην Ελλάδα το πρόβλημα παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις με απαισιόδοξα αποτελέσματα. Τα ποσοστά παχυσαρκίας αυξάνονται συνεχώς κατατάσσοντας μας πρώτους στην Ευρώπη. Χαρακτηριστικό της νόσου είναι ότι δεν υπάρχουν διακρίσεις όσο αναφορά την ηλικία, το φύλο, ή την οικονομική κατάσταση των ανθρώπων.
Τι είναι η παχυσαρκία ;
Παχυσαρκία ορίζεται η υπερβολική εναπόθεση λίπους στα λιποκύτταρα. Αυτό συμβαίνει όταν το σωματικό βάρος υπερβαίνει το 20-30% του επιθυμητού βάρους. Ο βαθμός παχυσαρκίας προσδιορίζεται με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), που υπολογίζεται από το πηλίκο του βάρους σώματος σε κιλά διαιρούμενο με το τετράγωνο του ύψους σε εκατοστά. Φυσιολογικός θεωρείται ο ΔΜΣ που είναι μεταξύ 18,5 και 25. Υπέρβαρο θεωρείται το άτομο που έχει ΔΜΣ μεταξύ 25 και 30 και παχύσαρκο εκείνο που έχει ΔΜΣ μεταξύ 30 και 35. Τιμές ΔΜΣ μεγαλύτερες από 35 υποδηλώνουν πρόβλημα σοβαρής παχυσαρκίας, η οποία προδιαθέτει σε επικίνδυνες επιπλοκές.
Παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην παχυσαρκία είναι
Διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου
Κληρονομικότητα – γενετικοί παράγοντες
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Ψυχολογικοί παράγοντες
Μεταβολικές διαταραχές
Ενδοκρινολογικοί παράγοντες
Μειωμένη φυσική δραστηριότητα
Διαταραχή του ενεργειακού ισοζυγίου :
Ένας από τους βασικότερους λόγους που οδηγούν στην παχυσαρκία είναι η πρόσληψη περισσότερης ενέργειας από την απαιτούμενη ή από αυτήν που καταναλώνεται. Το περίσσειο της ενέργειας (θετικό ισοζύγιο ενέργειας) αποθηκεύεται με τη μορφή λίπους στα λιποκύτταρα. Η παχυσαρκία δημιουργείται με την αύξηση του όγκου των λιποκυττάρων τα οποία δημιουργούνται μέχρι την ενηλικίωση. Επομένως τα παχύσαρκα άτομα έχουν μεγαλύτερα και περισσότερα λιποκύτταρα συγκριτικά με κάποιον που έχει φυσιολογικό βάρος.
Η κληρονομικότητα:
Η κληρονομικότητα παίζει επίσης έναν από τους σημαντικότερους ρόλους στην εμφάνιση της παχυσαρκίας. Έρευνες έδειξαν ότι όταν και οι δύο γονείς είναι παχύσαρκοι, οι πιθανότητες να είναι και το παιδί φτάνουν το 80%. Αν ένας από τους δύο είναι παχύσαρκος το ποσοστό μειώνεται στο 50% ενώ αν κανένας από τους δύο γονείς δεν είναι τότε το ποσοστό μειώνεται στο ελάχιστο 10%. Πρόσφατα η ανεύρεση ενός γονιδίου που είναι υπεύθυνο για τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται λεπτίνη φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας.
Τα λιποκύτταρα πολλαπλασιάζονται στην παιδική ηλικία ενώ μετά αυξάνουν μόνο σε μέγεθος συνεπώς ένα παχύσαρκο παιδί θα έχει περισσότερα λιποκύτταρα, μεγαλύτερη όρεξη, κακές συνήθειες διατροφής και άρα περισσότερες πιθανότητες να γίνει ένας παχύσαρκος ενήλικας.
Ο γενετικός κώδικας λοιπόν ευθύνεται σε σημαντικό βαθμό για την ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Το γεγονός ότι τα μέλη μιας οικογένειας μοιράζονται κατά κανόνα κοινό τρόπο ζωής άρα και διατροφικών συνηθειών καθιστά δύσκολη την αναγνώριση του βαθμού επίδρασης των γενετικών παραγόντων.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες :
Πέρα από τους γενετικούς παράγοντες, φαίνεται πως παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εμφάνιση της παχυσαρκίας και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες. Οι άνθρωποι αποκτούν διατροφικές συνήθειες μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί κάποιο άτομο να έχει προδιάθεση για παχυσαρκία που θα επιδεινωθεί όταν και το οικογενειακό περιβάλλον έχει κακή διατροφική συμπεριφορά καθώς η ίδια η οικογένεια αποτελεί πρότυπο για τα παιδιά . Οικογένειες με παχύσαρκα άτομα έχουν τη συνήθεια να καταναλώνουν τροφές πλούσιες σε λιπαρά και άρα σε θερμίδες για παράδειγμα το «γρήγορο φαγητό» δίνει πολλές συγκεντρωτικά θερμίδες χαμηλής ποιότητας οδηγώντας σταδιακά σε μεγάλη αύξηση βάρους.
Ψυχολογικοί παράγοντες :
Πολλές φορές οι άνθρωποι συνδέουν τη συναισθηματική τους κατάσταση με το φαγητό, θεωρώντας έτσι ότι αντιμετωπίζουν την κακή ψυχολογία τους. Η διατροφική μας συμπεριφορά μπορεί να επηρεαστεί πολύ από τα συναισθήματα μας. Η επιλογή των φαγητών, η ποσότητα και η συχνότητα των γευμάτων μπορεί να σχετίζονται με την ψυχολογία μας. Συναισθήματα όπως άγχος, απογοήτευση, κατάθλιψη, ανία, συναισθηματική πίεση μπορούν να οδηγήσουν στην υπερκατανάλωση τροφής. Αποτέλεσμα της υπερκατανάλωσης είναι η μεγάλη αύξηση βάρους που δεν μπορεί να ελεγχθεί. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση είναι άλλο ένα χαρακτηριστικό των παχυσάρκων που έρχεται ως αποτέλεσμα της σωματικής και ψυχολογικής κακοποίησης ή της συναισθηματικής στέρησης κατά την παιδική ηλικία. Δύο μορφές διαταραχής της όρεξης και άρα και του βάρους λόγω ψυχολογικών παραγόντων είναι η ψυχογενής βουλιμία και η ψυχογενής ανορεξία.
Μεταβολικές διαταραχές :
Υπάρχουν περιπτώσεις παχυσαρκίας που εμφανίζονται ως αποτέλεσμα χαμηλού Βασικού Μεταβολικού Ρυθμού. Βασικός μεταβολισμός είναι το ελάχιστο ποσό ενέργειας που απαιτείται για τη διατήρηση του ανθρώπινου οργανισμού στη ζωή, δηλαδή για να επιτελεστούν οι βασικές του λειτουργίες (αναπνοή, καρδιακή λειτουργία, διατήρηση θερμοκρασίας κ.α.). Οι παχύσαρκοι έχουν διαταραχές του μεταβολισμού με αποτέλεσμα την διαταραχή του βάρους. Οι πιο συνηθισμένες μεταβολικές διαταραχές στην παχυσαρκία είναι η αύξηση της χοληστερόλης, των τριγλυκεριδίων, των κετονικών σωμάτων, της γλυκόζης, της ινσουλίνης και του ουρικού οξέως στο πλάσμα.
Ενδροκρινολογικοί παράγοντες :
Κάποιες ορμονικές διαταραχές επίσης φαίνεται πως δημιουργούν την προδιάθεση για παχυσαρκία. Συχνά οι παχύσαρκοι εξετάζονται για υποθυρεοειδισμό. Τα επίπεδα της Τ3 και Τ4 είναι αυτά που ελέγχονται συνήθως αρχικά. Υπάρχουν και κάποια ακόμη παθολογικά τεστ που ελέγχουν την λειτουργία του υποθαλάμου και της υπόφυσης. Μπορεί τα αποτελέσματα να παρουσιάζουν ότι υπάρχουν ανωμαλίες στον υποθάλαμο παρόλα αυτά δε μπορεί να εξηγηθεί αν η ανωμαλία αυτή είναι το αίτιο ή το αποτέλεσμα της παχυσαρκίας. Ο υπογοναδισμός είναι ένα αίτιο παχυσαρκίας, που σπάνια όμως παρουσιάζεται.
Μια ακόμα ορμονική μεταβολή που οφείλεται στην αύξηση της κορτιζόλης και κορτιζόνης και οδηγεί στην αύξηση βάρους είναι το σύνδρομο Cushing με χαρακτηριστικά το πανσεληνοειδές προσωπείο και την εναπόθεση λίπους στον αυχένα και στον κορμό. Τέλος το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών και άλλες ορμονικές ανωμαλίες στη γυναίκα προδιαθέτουν στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας.
Χαμηλή φυσική δραστηριότητα :
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής συμβάλλει στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα λόγω μεγάλου φόρτου εργασίας σε συνδυασμό με την καθιστική ζωή και την αυξημένη κατανάλωση θερμίδων διαταράσσουν το ισοζύγιο ενέργειας και έρχεται σταδιακή αύξηση του σωματικού βάρους και λίπους. Ένας παχύσαρκος άνθρωπος μπορεί να έχει χαμηλότερη πρόσληψη θερμίδων από έναν αδύνατο αλλά να έχει περίσσεια θερμίδων γιατί δεν έχει φυσική δραστηριότητα.
Γιατί παχαίνουμε τελικά ;
Ο κύριος λόγος που παχαίνουμε είναι γιατί τρώμε περισσότερο απο αυτό που πραγματικά χρειάζεται ο οργανισμός μας για ενέργεια. Μεγάλες ποσότητες τροφής κακής ποιότητας με πολλά λιπαρά και συνεπώς θερμίδες είναι το χαρακτηριστικό του τρόπου ζωής σήμερα. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι η έντονα καθιστική ζωή λόγω του φόρτου εργασίας. Η έλλειψη άσκησης όμως οδηγεί στη μείωση του μεταβολισμού και στη μειωμένη καύση θερμίδων με αποτέλεσμα να βάζουμε βάρος. Επιπλέον παράγοντες που παίζουν και αυτοί το ρόλο τους στην αύξηση βάρους όμως είναι η κληρονομικότητα, οι κακές οικογενειακές διατροφικές συνήθειες που θα αποκτήσει το άτομο μέσα στην οικογένεια και που θα τον ακολουθούν για μια ζωή, ο χαμηλός μεταβολικός ρυθμός με συνέπεια τις χαμηλές καύσεις της ενέργειας και τέλος οι ψυχολογικές διαταραχές που οδηγούν σε λανθασμένες επιλογές ποσότητας και ποιότητας τροφής.
Η λύση στο πρόβλημα της παχυσαρκίας είναι μια ισορροπημένη διατροφή σε συνδυασμό πάντα με φυσική δραστηριότητα. Το μυστικό είναι να υπάρχει καθημερινά μια ποικιλία τροφίμων και ένας σωστός συνδυασμός σε ισορροπημένη ποσότητα ώστε να καλύπτονται οι ενεργειακές μας ανάγκες και να λειτουργεί σωστά ο οργανισμός μας.