Βιταμίνη Ε: τα οφέλη στην υγεία μας 

Η βιταμίνη Ε (τοκοφερόλη) είναι μια λιποδιαλυτή βιταμίνη με διάφορες μορφές, αλλά η α-τοκοφερόλη είναι η μόνη που χρησιμοποιείται από το ανθρώπινο σώμα.

Ο κύριος ρόλος της είναι να ενεργεί ως αντιοξειδωτικό, συλλέγοντας ελεύθερα ηλεκτρόνια που ονομάζονται ελεύθερες ρίζες και τα οποία μπορούν να βλάψουν τα κύτταρά μας. Αν δεν προσπαθήσουμε να τις μειώσουμε, οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να βλάψουν τα κύτταρα και να συνεισφέρουν στην ανάπτυξη καρδιαγγειακών ασθενειών και καρκίνου.  

Η βιταμίνη E ενισχύει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και αποτρέπει τον σχηματισμό θρόμβων στις καρδιακές αρτηρίες.

Οι αντιοξειδωτικές βιταμίνες, συμπεριλαμβανομένης της βιταμίνης Ε, γνωστοποιήθηκαν στο κοινό τη δεκαετία του 1980 όταν οι επιστήμονες άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι η βλάβη των ελεύθερων ριζών εμπλέκεται στα αρχικά στάδια της αθηροσκλήρωσης που φράζει τις αρτηρίες και μπορεί επίσης να συμβάλει στον καρκίνο, στην απώλεια όρασης και σε μια σειρά άλλων χρόνιων παθήσεων. Η βιταμίνη Ε έχει την ικανότητα να προστατεύει τα κύτταρα από βλάβες από τις ελεύθερες ρίζες, καθώς και να σταματά εντελώς την παραγωγή τους.  

Συνιστώμενες προσλήψεις 

Οι συνιστώμενες συστάσεις για τη βιταμίνη Ε και για άλλα θρεπτικά συστατικά παρέχονται στις Διατροφικές Προσλήψεις Αναφοράς (DRIs) που αναπτύχθηκαν από το Συμβούλιο Τροφίμων και Διατροφής (FNB) στο Ινστιτούτο Ιατρικής των Εθνικών Ακαδημιών (πρώην Εθνική Ακαδημία Επιστημών). Το DRI είναι ο γενικός όρος για ένα σύνολο τιμών αναφοράς που χρησιμοποιούνται για το σχεδιασμό και την αξιολόγηση της πρόσληψης θρεπτικών συστατικών από υγιείς ανθρώπους. Οι συστάσεις της βιταμίνης Ε του FNB αφορούν μόνο την α-τοκοφερόλη, τη μόνη μορφή που διατηρείται στο πλάσμα. Οι συστάσεις λοιπόν της βιταμίνης Ε ανάλογα με την ηλικία και το φύλο είναι:  

• 0–6 μηνών:    4mg για άντρες  και 4mg για γυναίκες, 
• 7–12 μηνών:  5mg για άντρες και  5mg  για γυναίκες, 
• 1–3 χρονών:  6mg  για άντρες και  6mg  για γυναίκες, 
• 4–8 χρονών:  7mg  για άντρες και  7mg  για γυναίκες, 
• 9–13 χρονών: 11mg για άντρες και 11mg για γυναίκες, 

• 14+ χρονών:   15mg για άντρες και 15mg για γυναίκες, 
• κατά την εγκυμοσύνη: 15mg και κατά τον θηλασμό 19mg. 

Πηγές βιταμίνης Ε

Πολλές τροφές παρέχουν βιταμίνη Ε όπως: οι ξηροί καρποί (αμύγδαλα, φουντούκια, φιστίκια, φιστικοβούτυρο), οι σπόροι (ηλιόσποροι, κουκουναρόσποροι) και τα φυτικά έλαια (ελαιόλαδο, φουντουκέλαιο, αμυγδαλέλαιο, ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο, σογιέλαιο) είναι από τις καλύτερες πηγές άλφα-τοκοφερόλης και σημαντικές ποσότητες διατίθενται σε πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι, μπρόκολο), σε φρούτα (ακτινίδια, μάνγκο, αβοκάντο) και σε εμπλουτισμένα δημητριακά.  

Βιταμίνη Ε και υγεία 

Έχουν γίνει πολλοί ισχυρισμοί σχετικά με τις δυνατότητες της βιταμίνης Ε για την προώθηση της υγείας και την πρόληψη και τη θεραπεία ασθενειών. Οι μηχανισμοί με τους οποίους η βιταμίνη Ε μπορεί να παρέχει αυτή την προστασία περιλαμβάνουν τη λειτουργία της ως αντιοξειδωτικό και τους ρόλους της στις αντιφλεγμονώδεις διεργασίες, την αναστολή της συσσώρευσης αιμοπεταλίων και την ενίσχυση του ανοσοποιητικού.  

• Στεφανίαια νόσος 

Πολλές πηγές έδειξαν ότι η βιταμίνη Ε θα μπορούσε να βοηθήσει στην πρόληψη ή την καθυστέρηση της στεφανιαίας νόσου (CHD). Μελέτες in vitro διαπίστωσαν ότι το συγκεκριμένο θρεπτικό συστατικό αναστέλλει την οξείδωση της λιποπρωτεΐνης χαμηλής πυκνότητας (LDL) χοληστερόλης, που θεωρείται ότι αποτελεί ένα βασικό αρχικό βήμα για την αθηροσκλήρωση. Η βιταμίνη Ε μπορεί επίσης να βοηθήσει στην πρόληψη του σχηματισμού θρόμβων που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε καρδιακή προσβολή ή φλεβικό θρομβοεμβολισμό.  

Αρκετές μελέτες παρατήρησης έχουν συσχετίσει χαμηλότερα ποσοστά καρδιακών παθήσεων με υψηλότερες προσλήψεις βιταμίνης Ε. Μια μελέτη περίπου 90.000 νοσηλευτών διαπίστωσε ότι η συχνότητα εμφάνισης καρδιακών παθήσεων ήταν 30% –40% χαμηλότερη σε εκείνους με την υψηλότερη πρόσληψη βιταμίνης Ε, κυρίως από συμπληρώματα. Μιας ομάδα 5.133 Φινλανδών ανδρών και γυναικών που ακολούθησε κατά μέσο όρο 14 χρόνια υψηλότερες προσλήψεις βιταμίνης Ε από τα τρόφιμα συσχετίστηκε με μειωμένη θνησιμότητα από CHD.  

Ωστόσο, οι τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές δημιουργούν αμφιβολίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε για την πρόληψη της στεφανιαίας νόσου. Για παράδειγμα, στη μελέτη για την αξιολόγηση της πρόληψης των καρδιακών αποτελεσμάτων (HOPE), την οποία ακολούθησαν σχεδόν 10.000 ασθενείς με υψηλό κίνδυνο καρδιακής προσβολής ή εγκεφαλικού επεισοδίου για 4,5 χρόνια, φάνηκε ότι οι συμμετέχοντες που έλαβαν 400 IU/ημέρα φυσικής βιταμίνης Ε (268mg) δεν αντιμετώπισαν λιγότερα καρδιαγγειακά συμβάντα ή νοσηλείες με καρδιακή ανεπάρκεια ή πόνου στο στήθος από τους συμμετέχοντες που λάμβαναν εικονικό φάρμακο.  

Σε γενικές γραμμές, οι κλινικές δοκιμές δεν έχουν αποδείξει ότι η συνηθισμένη χρήση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε αποτρέπει τις καρδιαγγειακές παθήσεις ή μειώνει τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα.

Ωστόσο, οι συμμετέχοντες σε αυτές τις μελέτες ήταν σε μεγάλο βαθμό μεσήλικες ή ηλικιωμένοι με καρδιακή νόσο ή παράγοντες κινδύνου για καρδιακές παθήσεις. Μερικοί ερευνητές έχουν προτείνει ότι η κατανόηση της πιθανής χρησιμότητας της βιταμίνης Ε στην πρόληψη της στεφανιαίας νόσου μπορεί να απαιτήσει μεγαλύτερες μελέτες σε νεότερους συμμετέχοντες που θα λαμβάνουν υψηλότερες δόσεις του συμπληρώματος. Απαιτείται περαιτέρω έρευνα για να προσδιοριστεί εάν η συμπληρωματική βιταμίνη Ε έχει κάποια προστατευτική αξία για τους νεότερους, υγιέστερους ανθρώπους χωρίς εμφανή κίνδυνο CHD. 

• Καρκίνος 

Τα αντιοξειδωτικά θρεπτικά συστατικά όπως η βιταμίνη Ε προστατεύουν τα συστατικά των κυττάρων από τις βλαβερές συνέπειες των ελευθέρων ριζών που, εάν δεν ελεγχθούν, μπορεί να συμβάλουν στην ανάπτυξη καρκίνου. Η βιταμίνη Ε μπορεί επίσης να εμποδίσει το σχηματισμό καρκινογόνων νιτροζαμινών που σχηματίζονται στο στομάχι από νιτρώδη άλατα σε τρόφιμα και να προστατεύσει από τον καρκίνο ενισχύοντας τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Δυστυχώς, ανθρώπινες δοκιμές και έρευνες που προσπάθησαν να συσχετίσουν την πρόσληψη βιταμίνης Ε με την εμφάνιση καρκίνου έδειξαν ότι η βιταμίνη Ε δεν είναι ευεργετική στις περισσότερες περιπτώσεις. 

Μια μελέτη των γυναικών στην Αϊόβα παρέχει στοιχεία ότι η υψηλότερη πρόσληψη βιταμίνης Ε από τρόφιμα και συμπληρώματα θα μπορούσε να μειώσει τον κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου, ειδικά σε γυναίκες <65 ετών.  Η Αμερικανική Εταιρεία Καρκίνου πραγματοποίησε μια επιδημιολογική μελέτη που εξέτασε τη σχέση μεταξύ της χρήσης συμπληρωμάτων βιταμίνης C και βιταμίνης Ε και της θνησιμότητας από καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Από τους περίπου 1 εκατομμύριο ενήλικες που ακολούθησαν οι ενήλικες που έλαβαν συμπληρωματική βιταμίνη Ε για 10 χρόνια ή περισσότερο είχαν μειωμένο κίνδυνο θανάτου από καρκίνο της ουροδόχου κύστης. Τα συμπληρώματα βιταμίνης C δεν παρείχαν καμία προστασία. 

Τα μέχρι τώρα στοιχεία δεν επαρκούν για να υποστηρίξουν τη λήψη βιταμίνης Ε για την πρόληψη του καρκίνου. Στην πραγματικότητα, η καθημερινή χρήση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε μεγάλης δόσης (400IU συνθετικής βιταμίνης Ε [180 mg]) μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου του προστάτη. 

• Διαταραχές των ματιών 

Η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας (AMD)  που σχετίζεται με την ηλικία και ο καταρράκτης είναι από τις πιο συχνές αιτίες σημαντικής απώλειας όρασης σε ηλικιωμένους. Οι αιτιολογίες τους είναι συνήθως άγνωστες, αλλά οι αθροιστικές επιδράσεις του οξειδωτικού στρες έχει θεωρηθεί ότι παίζουν κάποιο ρόλο. Εάν ισχύει αυτό, τα θρεπτικά συστατικά με αντιοξειδωτικές λειτουργίες, όπως η βιταμίνη Ε, θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την πρόληψη ή τη θεραπεία αυτών των καταστάσεων.  

Μελέτες κοόρτης διαπίστωσαν ότι τα άτομα με σχετικά υψηλή διατροφική πρόσληψη βιταμίνης Ε (π.χ. 20mg/ημέρα [30 IU]) έχουν περίπου 20% χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης AMD από τα άτομα με χαμηλή πρόσληψη (π.χ. <10mg/ημέρα [<15 IU]). Ωστόσο, δύο τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές στις οποίες οι συμμετέχοντες έλαβαν συμπληρώματα βιταμίνης Ε, α τοκοφερόλης ή d-alpha–tocopherol (500 IU/ημέρα [335mg] σε μία μελέτη και 111 IU/ημέρα (50mg) οξική dl-α–τοκοφερόλη σε συνδυασμό με 20mg/ημέρα β-καροτένιο σε μια άλλη μελέτη ή ένα εικονικό φάρμακο απέτυχε να δείξει κάποιο προστατευτικό αποτέλεσμα για τη βιταμίνη Ε στην AMD.  

Η μελέτη που σχετίζεται με την ηλικία των οφθαλμικών παθήσεων (AREDS), μια μεγάλη τυχαιοποιημένη κλινική δοκιμή, έδειξε ότι οι συμμετέχοντες σε υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης προχωρημένης εκφύλισης ωχράς κηλίδας ή AMD (δηλαδή, εκείνοι με μεσαία AMD ή εκείνοι με προχωρημένη AMD στο ένα μάτι) μείωσαν τον κίνδυνο ανάπτυξης προχωρημένης AMD κατά 25% λαμβάνοντας ένα ημερήσιο συμπλήρωμα που περιέχει βιταμίνη Ε (400 IU [180mg] οξική dl-α–τοκοφερόλη), β-καροτένιο (15mg), βιταμίνη C (500mg), ψευδάργυρο (80mg) και χαλκό (2mg) σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που έλαβαν εικονικό φάρμακο άνω των 5 χρόνων. Μια μελέτη παρακολούθησης AREDS2 επιβεβαίωσε την αξία αυτού και παρόμοιων συμπληρωμάτων στη μείωση της εξέλιξης της AMD σε μια διάμεση περίοδο παρακολούθησης 5 χρόνων. 

Αρκετές μελέτες παρατήρησης αποκάλυψαν μια πιθανή σχέση μεταξύ των συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε και του κινδύνου σχηματισμού καταρράκτη. Μια προοπτική μελέτη κοόρτης διαπίστωσε ότι η σαφήνεια των φακών ήταν ανώτερη σε συμμετέχοντες που έλαβαν συμπληρώματα βιταμίνης Ε και σε άτομα με υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης στο αίμα.  

Συνολικά, οι διαθέσιμες ενδείξεις είναι αντιφατικές ως προς το εάν τα συμπληρώματα βιταμίνης Ε, που λαμβάνονται μόνα τους ή σε συνδυασμό με άλλα αντιοξειδωτικά, μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης εκφύλισης ωχράς κηλίδας (AMD) ή καταρράκτη. Ωστόσο, οι σχηματισμοί βιταμίνης Ε, άλλων αντιοξειδωτικών, ψευδαργύρου και χαλκού που χρησιμοποιούνται στο AREDS υπόσχονται την επιβράδυνση της εξέλιξης της AMD σε άτομα με υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης προχωρημένης AMD. 

• Νοητική εξασθένιση 

Ο εγκέφαλος έχει υψηλό ποσοστό κατανάλωσης οξυγόνου και άφθονα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα στις κυτταρικές μεμβράνες των νευρώνων. Οι ερευνητές υποθέτουν ότι εάν η αθροιστική βλάβη των ελεύθερων ριζών στους νευρώνες με την πάροδο του χρόνου συμβάλλει στη γνωστική παρακμή και τις νευροεκφυλιστικές ασθένειες, όπως η νόσος του Alzheimer, τότε η λήψη επαρκών ή συμπληρωματικών αντιοξειδωτικών (όπως η βιταμίνη Ε) μπορεί να παρέχει κάποια προστασία. Αυτή η υπόθεση υποστηρίχθηκε από τα αποτελέσματα μιας κλινικής δοκιμής σε 341 ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ μέτριας σοβαρότητας στους οποίους δόθηκε τυχαία να λάβουν εικονικό φάρμακο, βιταμίνη Ε (2.000 IU/ημέρα οξική dl-α–τοκοφερόλη), έναν αναστολέα της μονοαμινοξειδάσης (σελεγιλίνη), ή βιταμίνη Ε και σελεγιλίνη. Πάνω από 2 χρόνια, η θεραπεία με βιταμίνη Ε και σελεγιλίνη, ξεχωριστά ή μαζί, καθυστέρησε σημαντικά τη λειτουργική επιδείνωση σε σύγκριση με το εικονικό φάρμακο. Ωστόσο, οι συμμετέχοντες που έλαβαν βιταμίνη Ε παρουσίασαν σημαντικά περισσότερες πτώσεις. 

Η κατανάλωση βιταμίνης Ε από τρόφιμα ή συμπληρώματα συσχετίστηκε με λιγότερη νοητική εξασθένιση για 3 χρόνια σε μια προοπτική μελέτη κοόρτης ηλικιωμένων ατόμων ηλικίας 65–102 ετών, που ζούσαν μόνοι. Ωστόσο, μια κλινική δοκιμή σε κυρίως υγιείς ηλικιωμένες γυναίκες στις οποίες δόθηκε τυχαία να λαμβάνουν 600 IU (402mg) d-α-τοκοφερόλη κάθε δεύτερη ημέρα ή εικονικό φάρμακο για ≤4 χρόνια διαπίστωσε ότι τα συμπληρώματα δεν παρείχαν εμφανή γνωστικά οφέλη.  

Συνοπτικά, τα περισσότερα ερευνητικά αποτελέσματα δεν υποστηρίζουν τη χρήση συμπληρωμάτων βιταμίνης Ε από υγιή άτομα ή από άτομα με ήπια εξασθένηση για τη διατήρηση της γνωστικής απόδοσης ή την επιβράδυνση της μείωσής της με φυσιολογική γήρανση. Απαιτείται περισσότερη έρευνα για τον προσδιορισμό του ρόλου της βιταμίνης Ε.  

 

ΠΗΓΕΣ

Age-Related Eye Disease Study Research Group. A randomized, placebo-controlled, clinical trial of high-dose supplementation with vitamins C and E, beta carotene, and zinc for age-related macular degeneration and vision loss: AREDS report no. 8. Arch Ophthalmol 2001;119:1417-36.  

Blumberg JB, Frei B. Why clinical trials of vitamin E and cardiovascular diseases may be fatally flawed. Commentary on “The relationship between dose of vitamin E and suppression of oxidative stress in humans.” Free Radic Biol Med 2007;43:1374-6.  

Bostick RM, Potter JD, McKenzie DR, Sellers TA, Kushi LH, Steinmetz KA, et al. Reduced risk of colon cancer with high intakes of vitamin E: the Iowa Women’s Health Study. Cancer Res 1993;15:4230-17.  

Chong EW-T, Wong TY, Kreis AJ, Simpson JA, Guymer RH. Dietary antioxidants and primary prevention of age-related macular degeneration: systematic review and meta-analysis. BMJ 2007;335:755.  

Dietrich M, Traber MG, Jacques PF, Cross CE, Hu Y, Block G. Does γ-tocopherol play a role in the primary prevention of heart disease and cancer? A review. Am J Coll Nutr 2006;25:292-9. 

Espeland MA. Preventing cognitive decline in usual aging. Arch Intern Med 2006;166:2433-4.  

Evans J. Primary prevention of age related macular degeneration. BMJ 2007;335:729.  

Glynn RJ, Ridker PM, Goldhaber SZ, Zee RY, Buring JE. Effects of random allocation to vitamin E supplementation on the occurrence of venous thromboembolism: report from the Women’s Health Study. Circulation 2007;116:1497-1503. 

Graham S, Sielezny M, Marshall J, Priore R, Freudenheim J, Brasure J, et al. Diet in the epidemiology of postmenopausal breast cancer in the New York State Cohort. Am J Epidemiol 1992;136:3127-37. 

Institute of Medicine. Food and Nutrition Board. Dietary Reference Intakes: Vitamin C, Vitamin E, Selenium, and Carotenoidsexternal link disclaimer. Washington, DC: National Academy Press, 2000. 

Isaac MGEKN, Quinn R, Tabet N. Vitamin E for Alzheimer’s disease and mild cognitive impairment (review). Cochrane Database Syst Rev 2008;(3):CD002854. 

Jacobs EJ, Henion AK, Briggs PJ, Connell CJ, McCullough ML, Jonas CR, et al. Vitamin C and vitamin E supplement use and bladder cancer mortality in a large cohort of US men and women. Am J Epidemiol 2002;156:1002-10.  

Kang JH, Cook N, Manson J, Buring J, Grodstein F. A randomized trial of vitamin E supplementation and cognitive function in women. Arch Intern Med 2006;166:2462-8. 

Knekt P, Reunanen A, Jarvinen R, Seppanen R, Heliovaara M, Aromaa A. Antioxidant vitamin intake and coronary mortality in a longitudinal population study. Am J Epidemiol 1994;139:1180-9. 

Lee I-M, Cook NR, Gaziano JM, Gordon D, Ridker PM, Manson JE, et al. Vitamin E in the primary prevention of cardiovascular disease and cancer: the Women’s Health Study: a randomized controlled trial. JAMA 2005;294:56-65.  

Morris MC, Evand DA, Bienias JL, Tangney CC, Wilson RS. Vitamin E and cognitive decline in older persons. Arch Neurol 2002;59:1125-32.  

Sano M, Ernesto C, Thomas RG, Klauber MR, Schafer K, Grundman M, et al. A controlled trial of selegiline, alpha-tocopherol, or both as treatment for Alzehimer’s disease. N Engl J Med 1997;336:1216-22.  

Sesso HD, Buring JE, Christen WG, Kurth T, Belanger C, MacFadyen J, et al. Vitamins E and C in the prevention of cardiovascular disease in men: the Physicians’ Health Study II randomized controlled trial. JAMA 2008;300:2123-33.  

Stampfer MJ, Hennekens CH, Manson JE, Colditz GA, Rosner B, Willett WC. Vitamin E consumption and the risk of coronary disease in women. N Engl J Med 1993;328:1444-9.  

Taylor HR, Tikellis G, Robman LD, McCarty CA, McNeil JJ. Vitamin E supplementation and macular degeneration: randomized controlled trial. BMJ 2002;325:11.  

Teikari JM, Virtamo J, Rautalahti M, Palmgren J, Liesto K, Heinonen OP. Long-term supplementation with alpha-tocopherol and beta-carotene and age-related cataract. Acta Ophthalmol Scand 1997;75:634-40.  

The Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) Research Group. Lutein + zeaxanthin and omega-3 fatty acids for age-related macular degeneration: the Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) randomized clinical trial. JAMA 2013;309:2005-15. 

U.S. Department of Agriculture, Agricultural Research Service. FoodData Centralexternal link disclaimer, 2019. 

Weitberg AB, Corvese D. Effect of vitamin E and beta-carotene on DNA strand breakage induced by tobacco-specific nitrosamines and stimulated human phagocytes. J Exp Clin Cancer Res 1997;16:11-4. 

Wu K, Willett WC, Chan JM, Fuchs CS, Colditz GA, Rimm EB, et al. A prospective study on supplemental vitamin E intake and risk of colon cancer in women and men. Cancer Epidemiol Biomarkers Prev 2002;11:1298-304. 

https://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/vitamin–e/. 

 

Συντάκτης Άρθρου