Χρήση αντιβιοτικών, εμβολίων και ορμονών στα ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας

Το ψάρι αποτελεί αποδεδειγμένα ένα εξαιρετικά θρεπτικό τρόφιμο, όχι τόσο ενταγμένο στην καθημερινή μας διατροφή κυρίως λόγω του υψηλού του κόστους, σε σχέση με τα υπόλοιπα τρόφιμα της κατηγορίας του.

Είναι επίσης γεγονός πως η εντατική αλιεία, πρακτική που οδηγεί στην υπεραλίευση και την καταστροφή του θαλάσσιου οικοσυστήματος απομακρύνει ολοένα και περισσότερο το υγιές και ασφαλές ψάρι από το πιάτο μας αλλά και από το φυσικό του περιβάλλον.

Τι είναι η υδατοκαλλιέργεια;

Ως υδατοκαλλιέργεια ορίζεται εκτροφή ή η καλλιέργεια υδρόβιων οργανισμών χρησιμοποιώντας τεχνικές σχεδιασμένες για την αύξηση της παραγωγής των οργανισμών αυτών σε μεγαλύτερες ποσότητες από ότι η  φυσική ικανότητα του περιβάλλοντος και όπου οι οργανισμοί παραμένουν στην ιδιοκτησία ενός ή περισσοτέρων φυσικών ή νομικών προσώπων σε όλα τα στάδια της εκτροφής ή της καλλιέργειας, μέχρι και την αλίευση. Ιχθυοκαλλιέργεια ορίζεται συγκεκριμένα η καλλιέργεια ιχθύων, διαχωρίζοντάς την από την καλλιέργεια των υπόλοιπων θαλάσσιων ειδών.

H ιχθυοκαλλιέργεια ως πρακτική αναπτύχθηκε με σκοπό να καλύψει το κενό από τη μείωση μεγάλου μέρους του πληθυσμού πολλών θαλάσσιων ειδών, αποτέλεσμα της εντατικής αλιείας. Η βιομηχανία των θαλασσινών απέκτησε με τον τρόπο αυτό σταθερότητα στην προμήθεια αλλά και χαμηλότερες τιμές, γεγονός που παραπέμπει σε περισσότερο αλλά και πιο προσιτό ψάρι στον καταναλωτή. H ιχθυοκαλλιέργεια στην Ελλάδα εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1980 με κύριους αντιπροσώπους την τσιπούρα και το λαβράκι. Το 2010 λειτουργούσαν στη χώρα μας 338 μονάδες εκτροφής Μεσογειακών ψαριών καθώς και 1 μονάδα πάχυνσης ερυθρού τόνου. Η συνολική ετήσια παραγωγή το 2010 ξεπέρασε τους 102.000 τόνους.

H ιχθυοκαλλιέργεια είναι μια ελεγχόμενη διαδικασία που επιτρέπει στον παραγωγό να καλλιεργεί και να συλλέγει ψάρια, που έχουν σταθερά υψηλή ποιότητα και τα εξής χαρακτηριστικά:

• Είναι υγιή και παράγονται κάτω από τις κατά το δυνατό καλύτερες συνθήκες
• Είναι μια πηγή πρωτεϊνών υψηλής διατροφικής αξίας και ποιότητας που αντανακλά την ποιότητα της τροφής που τους παρέχεται κατά την εκτροφή
• Είναι θρεπτικά και υγιεινά
• Είναι διαρκώς διαθέσιμα
• Είναι πάντα φρέσκα
• Έχουν ωραία γεύση

Πως εξασφαλίζεται η υγεία των ψαριών υδατοκαλλιέργειας;

Ο πρωταρχικός στόχος των Ευρωπαίων ιχθυοπαραγωγών είναι να παράγουν θρεπτικά προϊόντα στην υψηλότερη δυνατή ποιότητα. Σύμφωνα με τον Σύνδεσμο Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών οι ευθύνες που αφορούν τη βελτίωση της υγείας των ψαριών περιλαμβάνουν:

1. Αποφυγή περιττού στρες στα ψάρια : βελτιστοποίηση των μέσων και των συνθηκών διαβίωσης του ιχθυοπληθυσμού ώστε να μειωθεί το στρες
2. Τακτικές επιθεωρήσεις: ώστε να εξασφαλιστεί ότι οποιεσδήποτε σημαντικές αλλαγές στη συμπεριφορά και τη σωματική διάπλαση θα ανακαλυφθούν άμεσα και άμεσες θα είναι οι κατάλληλες ενέργειες
3. Αποφυγή μετάδοσης ασθενειών : τα ψάρια που τοποθετούνται σε ένα σύστημα ιχθυοκαλλιεργειών πρέπει να έχουν καλή υγεία και πιστοποιημένη προέλευση. Πρέπει να ληφθούν επαρκή προληπτικά μέτρα προκειμένου να αποφευχθεί η μετάδοση τυχόν ασθενειών μέσα στην μονάδα μέσω της άμεσης σωματικής επαφής.
4. Η εξεύρεση κατάλληλης διάγνωσης εφόσον υπάρχει υποψία παρουσίας ασθένειας
5. Η χρήση και η εφαρμογή θεραπευτικών μέσων γίνεται από Κτηνιάτρους και συμμορφώνεται με την ενδεδειγμένη δοσολογία και όπου απαιτείται με τους χρόνους απόσυρσης, προκειμένου να αποφευχθεί η συσσώρευση καταλοίπων στα ψάρια
6. Όταν απαιτείται, χρησιμοποιούνται μόνο εγκεκριμένα από τον ΕΟΦ και επιτρεπόμενα θεραπευτικά μέσα
7. Η αποφυγή εξάπλωσης των ασθενειών: οι ιχθυοκαλλιεργητές έχουν τη ευθύνη να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο εξάπλωσης των ασθενειών πέραν των μονάδων τους και μέσα στο οικοσύστημα, όπου μπορούν να επηρεαστούν ελεύθερα ψάρια ή άλλες ιχθυοκαλλιέργειες.
8. Ανεξάρτητα από τα αίτια των θανάτων, απαιτείται να απομακρύνονται τυχόν νεκρά ή ετοιμοθάνατα ψάρια από την περιοχή εκτροφής, με τρόπο που δεν επηρεάζει την ποιότητα ζωής των υπόλοιπων ψαριών
9. Η αποκομιδή των νεκρών ψαριών πρέπει να γίνεται προσεκτικά και αποτελεσματικά, με τον νόμιμο τρόπο που δεν επηρεάζει αρνητικά το περιβάλλον

 

Οι κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι αυστηροί, και περιέχουν μέγιστα ασφαλή όρια για πιθανούς βλαπτικούς παράγοντες, προς την εξασφάλιση της ασφάλειας των τροφίμων. Τα όρια αυτά είναι κοινά για τα ψάρια καλλιέργειας όσο και για τα ανοιχτής θαλάσσης, ενώ παράλληλα λειτουργεί δομημένο σύστημα επίσημων ελέγχων ώστε η τροφή που φτάνει στο τραπέζι μας να είναι θρεπτική, είτε προέρχεται από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε από το εξωτερικό.

Χρησιμοποιούνται εμβόλια στις ιχθυοκαλλιέργειες;

Η πρόληψη των ψαριών από τις ασθένειες είναι εξαιρετικά σημαντική ώστε το τελικό προϊόν να είναι ασφαλές προς κατανάλωση. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση εμβολίων, ώστε να μειωθεί η πιθανότητα ασθενειών και κατ’ επέκταση της ανάγκης να χρησιμοποιηθεί κάποια φαρμακευτική ουσία για τη θεραπεία. Τα εμβόλια είναι εγκεκριμένα από τον ΕΟΦ και χρησιμοποιούνται κάτω από ορισμένες συνθήκες και σε νεαρά ψάρια τα οποία δεν προσφέρονται άμεσα στον καταναλωτή αλλά προστατεύονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία επιτρέπεται να χρησιμοποιούνται μόνο εμβόλια εγκεκριμένα σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 282371/2006 (Β T731) απόφαση Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων «Εναρμόνιση της Ελληνικής νομοθεσίας προς την αντίστοιχη κοινοτική στον τομέα της παραγωγής και της κυκλοφορίας των κτηνιατρικών φαρμάκων, σε συμμόρφωση προς τις οδηγίες 2001/82/ΕΚ και 2004/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου περί κοινοτικού κώδικα για τα κτηνιατρικά φάρμακα» και τον κανονισμό (ΕΚ) υπ’ αριθμ. 726/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 31ης Μαρτίου 2004 (ΕΕ υπ’ αριθμ. L 136 της 30.4.2004 σελ. 1), για τη θέσπιση κοινοτικών διαδικασιών χορήγησης άδειας και εποπτείας όσον αφορά τα φάρμακα που προορίζονται για ανθρώπινη και για κτηνιατρική χρήση και για τη σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων».

Ποια η νομοθεσία για τη χρήση αντιβιοτικών και ορμονών στα ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας;

Η παραγωγή και η διάθεση στην αγορά ζώων υδατοκαλλιέργειας από κάθε επιχείρηση παραγωγής προϊόντων υδατοκαλλιέργειας η οποία δεν διαθέτει κτηνιατρική άδεια απαγορεύεται, ενώ οι επιχειρήσεις παραγωγής προϊόντων υδατοκαλλιέργειας και οι εγκεκριμένες εγκαταστάσεις μεταποίησης υποχρεούνται να εφαρμόζουν ορθές υγιεινές πρακτικές, σύμφωνες με τους κανόνες των άρθρων 7, 8 ή 9 του κανονισμού (ΕΚ) 852/2004 κατάλληλες για τη σχετική δραστηριότητα, με σκοπό την πρόληψη της εισαγωγής και της διάδοσης ασθενειών.

Σε όλες τις εκμεταλλεύσεις και τις περιοχές καλλιέργειας, εφαρμόζεται υποχρεωτικά ένα σύστημα εποπτείας της υγείας ζώων, κατάλληλο για τον αντίστοιχο τύπο παραγωγής.

Το σύστημα εποπτείας αυτό της υγείας ζώων περιλαμβάνει:

α) την παθητική επιτήρηση, από κάθε πρόσωπο που έχει επαγγελματική σχέση με υδρόβια ζώα, το οποίο υποχρεούται να κοινοποιεί άμεσα την τυχόν αυξημένη θνησιμότητα ή την εμφάνιση ή την υπόνοια συγκεκριμένων ασθενειών των ζώων αυτών.

β) την ενεργητική ή/και τη στοχευμένη επιτήρηση από μέρους των κτηνιατρικών αρχών, σε συνεργασία με συναρμόδιες αρχές.

Επίσης, απαγορεύεται:

• η χορήγηση σε ζώα εκμετάλλευσης και σε ζώα υδατοκαλλιέργειας, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, ουσιών με θυρεοστατική, οιστρογόνο ή γεσταγόνο δράση, καθώς και β-ανταγωνιστών
• η εμπορία, με σκοπό την ανθρώπινη κατανάλωση, ζώων υδατοκαλλιέργειας στα οποία έχουν χορηγηθεί ακατάλληλες ουσίες καθώς και μεταποιημένων προϊόντων προερχόμενων από τα ζώα αυτά.

Πως είμαστε σίγουροι ότι τηρείται η νομοθεσία;

Οι αρμόδιες κτηνιατρικές αρχές της χώρας διεξάγουν τους επίσημους ελέγχους των επιχειρήσεων παραγωγής προϊόντων υδατοκαλλιέργειας και των εγκεκριμένων εγκαταστάσεων επεξεργασίας σύμφωνα με το άρθρο 3 του κανονισμού (ΕΚ) υπ’ αριθμ. 882/2004.

Οι επίσημοι έλεγχοι που προβλέπονται συνίστανται τουλάχιστον σε τακτικές επιθεωρήσεις, επισκέψεις, ελέγχους και, κατά περίπτωση, δειγματοληψίες, για κάθε επιχείρηση παραγωγής προϊόντων υδατοκαλλιέργειας.

Εάν, κατά τη διάρκεια επιθεώρησης της Επιτροπής της ΕΕ, εντοπιστεί σοβαρός κίνδυνος για την υγεία των ζώων, η αρμόδια κεντρική Διεύθυνση της Γενικής Διεύθυνσης Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων λαμβάνει αμέσως όλα τα αναγκαία μέτρα για την προάσπιση της υγείας των ζώων.

Όλες οι επιχειρήσεις έχουν πιστοποιημένα συστήματα Καλής Παραγωγικής και Υγιεινής  Πρακτικής όπως υποχρεώνονται από την νομοθεσία (ΕΚ) 852/2004 και τα οποία επιτηρούνται και πιστοποιούνται από εγκεκριμένους φορείς,

Η ιχθυοκαλλιέργεια και το περιβάλλον

Φαίνεται πως στην Ευρώπη εξελίσσεται όλο και περισσότερο η πρακτική της ιχθυοκαλλιέργειας με σκοπό την αειφορία και την παραγωγή τροφής χωρίς επιβαρυντικό αντίκτυπο προς το περιβάλλον. Αυτό πραγματοποιείται με τη συνεργασία ποικίλων επιστημονικών φορέων ανά την Ευρώπη που ειδικεύονται στη θαλάσσια ζωή και τις υδατοκαλλιέργειες και δημοσιεύουν επίσημα έγγραφα με τους στόχους και τις προκλήσεις για το μέλλον. Η ιχθυοκαλλιέργεια θεωρείται μία φιλική προς το περιβάλλον πρακτική παραγωγής προϊόντων διατροφής, εξαιτίας της θρεπτικής αξίας και πρωτεϊνικού περιεχομένου των θαλάσσιων ειδών που παράγονται αλλά και την κατανάλωση ενέργειας και νερού, που φαίνεται να είναι χαμηλότερη από την αντίστοιχη απαιτούμενη για την κτηνοτροφία.

Τα ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας αποτελούν τοπικά ψάρια, κάτι που είναι σημαντικό τόσο για τον καταναλωτή όσο και για το περιβάλλον, αν αναλογιστούμε τη στήριξη της τοπικής κοινότητας αλλά και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της μεταφοράς των τροφίμων από άλλες ηπείρους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται πως εισάγεται το 68% των θαλάσσιων ειδών προς κατανάλωση, ενώ καταναλώνεται μόνο το 10% των τοπικών προϊόντων. Προς την αλλαγή αυτής της κατάστασης έρχονται οι κινήσεις των ευρωπαϊκών φορέων που αφορούν τις υδατοκαλλιέργειες για να εξασφαλίσουν ψάρι ασφαλές, υγιές, νόστιμο, θρεπτικό, τοπικό και φιλικό προς το περιβάλλον.

 

Βιβλιογραφία

 

• Σύνδεσμος Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών
• INSEPARABLE, Eat, Buy and Sell Sustainable Fish, https://ec.europa.eu/fisheries/inseparable/en/farmed-eu#quicktabs-farming_in_the_eu_en=1
• Maritime Affairs and Fisheries Online Magazine https://ec.europa.eu/dgs/maritimeaffairs_fisheries/magazine/
• NOMOΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘ. 4282 Ανάπτυξη Υδατοκαλλιεργειών και άλλες διατάξεις http://www.alieia.minagric.gr/sites/default/files/basicPageFiles/%CE%A6%CE%95%CE%9A%201 82%20%CE%91%20%CE%BD4282%20_2014.pdf
• EU AQUAMAX PROJECT http://www.aquafeed.com/read-article.php?id=3420
• Υπουργείο Αγροτικής  Ανάπτυξης  και  Τροφίμων  για  την  Προστασία  των  Ζώων  στιςΥδατοκαλλιέργειες http://www.minagric.gr/images/stories/docs/agrotis/Alievmata/eg-prost-ixthion-090615.pdf
• Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για το Εθνικό Πρόγραμμα Ελέγχου Καταλοίπων http://www.minagric.gr/images/stories/docs/ktiniatrika_Themata/Themata_dimosias_Ygei as/pd259_1998.pdf
• Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Νομοθεσία Υδατοκαλλιεργειών http://www.alieia.minagric.gr/node/30
• Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Θαλάσσιες Εκτροφές http://www.alieia.minagric.gr/node/23
• Εθνικό Πρόγραμμα Συλλογής Αλιευτικών Δεδομένων ΕΛΛΑΔΑ http://www.inale.gr/page57.html
• Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών https://www.hcmr.gr/el/
• Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών https://www.hcmr.gr/el/research-institutes/marine-biology-and-genetics-aquaculture/
• WWF, Στρατηγική 2018-2022 https://wwf.gr/images/pdfs/strategy-2018-2022-gr.pdf
• European Commission on Fishery Farms https://ec.europa.eu/fisheries/documentation/eu_fisheries_key_facts_en=
• EFSA, Sustainable European aquaculture 4.0: nutrition and breeding

Συντάκτης Άρθρου