0 Comments
Πόσο φιλική προς το περιβάλλον είναι η πρακτική της υδατοκαλλιέργειας, του δυναμικότερα αναπτυσσόμενου κλάδου ζωικής παραγωγής προϊόντων διατροφής;
Σύμφωνα με τις προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Τροφίμων (FAO) και της Παγκόσμιας Τράπεζας μέχρι το 2030 πάνω από το 65% των αλιευτικών προϊόντων θα προέρχεται από την υδατοκαλλιέργεια. Η σύγχρονη πρακτική της υδατοκαλλιέργειας στη Μεσόγειο ξεκίνησε κατά τη δεκαετία του ’80, με τις τρεις δεκαετίες που ακολούθησαν να βρίσκουν τον κλάδο σε εξαιρετική ανάπτυξη, καθώς η συνολική παραγωγή των 90.000 τόνων το 1985 εκτινάχθηκε στους 436.401 τόνους ψαριών και 385 τόνους μαλακίων σύμφωνα με τον FAO (2008).
Όπως τονίστηκε στην αξιολόγηση Millennium Ecosystem Assessment, 2003, οι υδατοκαλλιέργειες, όπως και η γεωργία και η κτηνοτροφία οφείλουν να λειτουργούν μέσα σε όρια φιλικά προς το περιβάλλον ώστε να ελαχιστοποιηθεί η υποβάθμιση του οικοσυστήματος το οποίο είναι για τα ζώα και τον άνθρωπο σημαντικό για τη ζωή και την επιβίωση.
Η ιχθυοκαλλιέργεια είναι μια κερδοφόρα πρακτική και μπορεί να είναι υψηλά φιλική προς το περιβάλλον όταν χρησιμοποιούνται υπεύθυνες πρακτικές. Η καινοτομία και η ενημέρωση ως προς τις καλύτερες πρακτικές είναι σημαντικές για την προστασία του περιβάλλοντος κατά την ανάπτυξη της. Βέβαια, υπάρχουν προβληματισμοί σχετικά με τις απαιτήσεις σε ενέργεια και νερό, δύο πόρους περιορισμένους στη γη αλλά και απαραίτητους για τη βιομηχανία της υδατοκαλλιέργειας.
Οι προβληματισμοί σχετικά με το περιβάλλον έχουν ήδη αναγνωριστεί από τη βιομηχανία της υδατοκαλλιέργειας, η οποία έχει προοδεύσει σημαντικά τα τελευταία χρόνια στη βελτίωση του περιβαλλοντικού αντικτύπου της πρακτικής. Κάποιοι καλλιεργητές έχουν βρει τρόπους ελαχιστοποίησης της κατανάλωσης νερού και ενέργειας, ενώ ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος της υδατοκαλλιέργειας ρυθμίζεται μέσω ενός εύρους προϋποθέσεων θεσμοθετημένων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, που αφορούν γενικά θέματα όπως η ποιότητα του νερού, η προστασία της βιοποικιλότητας, και η βιώσιμη ανάπτυξη και αντίστοιχος σχεδιασμός. Η υδατοκαλλιέργεια μάλιστα, επηρεάζεται αρνητικά από τις παρούσες και επιδεινούμενες περιβαλλοντικές συνθήκες, κυρίως αυτές που προέρχονται από την κλιματική αλλαγή.
Ποια τα οφέλη της φιλικής προς το περιβάλλον ιχθυοκαλλιέργειας;
- Αποτελεί αξιόπιστη πηγή τροφής, καθώς η ζήτηση για τα προϊόντα της ιχθυοκαλλιέργειας αυξάνεται. Οι πρακτικές που είναι φιλικές προς το περιβάλλον προσφέρουν ψάρια θρεπτικά και ασφαλή.
- Οι ιχθυοκαλλιέργειες μπορούν να προσαρμοστούν στο αντίστοιχο περιβάλλον χωρίς να βλάπτουν τους άγριους πληθυσμούς, καθώς τα ψάρια καλλιεργούνται σε ελεγχόμενες περιοχές.
- Είναι βιώσιμες, καθώς η τροφή που παράγεται μέσω της ιχθυοκαλλιέργειας δεν βλάπτει την τροφική αλυσίδα και δεν προσβάλει το οικοσύστημα. Σε φιλικές προς το περιβάλλον ιχθυοκαλλιέργειες συνήθως παρέχονται ως τροφή φύκη και δημητριακά.
Πως μπορεί να είναι η υδατοκαλλιέργεια φιλική προς το περιβάλλον;
Η WWF προτείνει την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των υδατοκαλλιεργειών μέσω:
- της βιώσιμης προμήθειας της τροφής (είτε από ψάρια, είτε από φυτικά προιόντα προερχόμενα από αναγνωρισμένους φορείς πιστοποίησης όπως ο International Fishmeal and Fish Oil Organisation)
- της μέγιστης αναλογίας μετατροπής της τροφής σε παραγόμενο ψάρι,
- της παρεμπόδισης και πρόληψης διαφυγής ψαριών στο θαλάσσιο περιβάλλον και του σχετικού σχεδίου διαχείρισης,
- της ελαχιστοποίησης των επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα (συμπεριλαμβανομένων περιοχών με πεδία αναπαραγωγής και ενδιαίτησης ψαριών),
- της μείωσης των επιπτώσεων από χημικά και φαρμακευτικές ουσίες,
- της περιβαλλοντικά ορθής διαχείρισης αποβλήτων και εξοικονόμησης ενέργειας,
- της υδρανάπαυσης
Ο παγκόσμιος οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) αναγνωρίζει την γοργά αναπτυσσόμενη συμβολή της πρακτικής της ιχθυοκαλλιέργειας στην διατροφική ασφάλεια και σχεδίασε έναν κώδικα για τις υπεύθυνες ιχθυοκαλλιέργειες ο οποίος ενισχύει την ανάπτυξη των βιώσιμων ιχθυοκαλλιεργειών ειδικά σε αναπτυσσόμενες χώρες και προωθεί τις πρακτικές που είναι φιλικότερες προς το περιβάλλον, κυρίως μέσω της σωστής αντιμετώπισης της υγείας των ψαριών.
Η βιώσιμη ιχθυοκαλλιέργεια, που θα εκμεταλλεύεται τις εμφανιζόμενες καινοτομίες, μπορεί να αντιμετωπίσει δραστικά τα ιστορικά μειονεκτήματα της βιομηχανίας και να απαλύνει την πίεση των παγκόσμιων αποθεμάτων ψαριών.
Είναι τελικά φιλική προς το περιβάλλον η υδατοκαλλιέργεια;
Η υδατοκαλλιέργεια βρίσκεται ανάμεσα στις περισσότερο βιώσιμες πρακτικές παραγωγής ζωικής πρωτεΐνης. Μάλιστα, η Μεσογειακή ιχθυοκαλλιέργεια αποτελεί έναν από τους πιο αποτελεσματικούς τομείς παραγωγής πρωτεΐνης και μάλιστα υψηλής διατροφικής αξίας, με σκοπό να καλύψει την όλο και αυξανόμενη ζήτηση για τροφή. Από άποψη εκπομπής περιβαλλοντικών ρύπων, φαίνεται ότι η υδατοκαλλιέργεια βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με την παραγωγή πουλερικών αλλά χαμηλότερα από αυτή του μοσχαρίσιου και χοιρινού κρέατος. Τα ψάρια είναι επίσης λιγότερο απαιτητικά σε τροφή. Η παραγωγή ενός κιλού πρωτεΐνης από ψάρι απαιτεί λιγότερα από 13,5 κιλά δημητριακών σε σχέση με τα 61,1 κιλά που απαιτούνται για αντίστοιχη ποσότητα πρωτεΐνης από μοσχάρι.
Ταυτόχρονα, η πρακτική βασίζει την ανάπτυξή και τη λειτουργία της στην προστασία του περιβάλλοντος, τη συμβολή στη μείωση της υπεραλίευσης των θαλασσών και την αποτελεσματικότερη χρήση των διαθέσιμων βιολογικών πόρων.
Φαίνεται πως στην Ευρώπη εξελίσσεται όλο και περισσότερο η πρακτική της ιχθυοκαλλιέργειας με σκοπό την αειφορία και την παραγωγή τροφής χωρίς επιβαρυντικό αντίκτυπο προς το περιβάλλον. Αυτό πραγματοποιείται με τη συνεργασία ποικίλων επιστημονικών φορέων ανά την Ευρώπη που ειδικεύονται στη θαλάσσια ζωή και τις υδατοκαλλιέργειες και δημοσιεύουν επίσημα έγγραφα με τους στόχους και τις προκλήσεις για το μέλλον.
Η ιχθυοκαλλιέργεια θεωρείται μία φιλική προς το περιβάλλον πρακτική παραγωγής προϊόντων διατροφής, εξαιτίας της θρεπτικής αξίας και πρωτεϊνικού περιεχομένου των θαλάσσιων ειδών που παράγονται αλλά και την κατανάλωση ενέργειας και νερού, που φαίνεται να είναι χαμηλότερη από την αντίστοιχη απαιτούμενη για την κτηνοτροφία.
Τα ψάρια ιχθυοκαλλιέργειας αποτελούν τοπικά ψάρια, κάτι που είναι σημαντικό τόσο για τον καταναλωτή όσο και για το περιβάλλον, αν αναλογιστούμε τη στήριξη της τοπικής κοινότητας αλλά και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο της μεταφοράς των τροφίμων από άλλες ηπείρους. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση φαίνεται πως εισάγεται το 68% των θαλάσσιων ειδών προς κατανάλωση, ενώ καταναλώνεται μόνο το 10% των τοπικών προϊόντων. Προς την αλλαγή αυτής της κατάστασης έρχονται οι κινήσεις των ευρωπαϊκών φορέων που αφορούν τις υδατοκαλλιέργειες για να εξασφαλίσουν ψάρι ασφαλές, υγιές, νόστιμο, θρεπτικό, τοπικό και φιλικό προς το περιβάλλον. Επίσης, τα καλλιεργούμενα ψάρια είναι ελεύθερα περιβαλλοντικών ρύπων όπως ο υδράργυρος και τα βαρέα μέταλλα, καθώς η τροφή τους είναι αυστηρά ελεγχόμενη ως προς τα επίπεδα τοξινών. Μάλιστα, η ταυτόχρονη καλλιέργεια άλλων ειδών (όπως κάποια όστρακα) μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα του νερού.
Όταν πραγματοποιείται υπεύθυνα, η ιχθυοκαλλιέργεια μπορεί να συμβάλει στην παροχή των προς το ζην και τροφής σε πληθυσμό που υπολογίζεται να αγγίζει τα 9 δισεκατομμύρια μέχρι το 2050.
Πότε η ιχθυοκαλλιέργεια θεωρείται βιώσιμη;
Η βιωσιμότητα των διαφόρων ειδών ιχθυοκαλλιέργειας εξαρτάται από την τροφή και τον κύκλο ζωής τους, καθώς και από τις πρακτικές καλλιέργειας. Περισσότερο βιώσιμα θεωρούνται είδη που τρέφονται με φυτά.
Υπάρχει ένας αριθμός προϋποθέσεων ώστε η λειτουργία της ιχθυοκαλλιέργειας να θεωρείται βιώσιμη, περιλαμβανομένων των:
- Η ιχθυοκαλλιέργεια τείνει προς τις βασισμένες σε φυτά τροφές για τα ψάρια
- Δε χρησιμοποιούνται ιχθυοτροφές ή τροφές βασισμένες σε ιχθυέλαια από μη βιώσιμες καλλιέργειες
- Καλλιεργούνται είδη τα οποία είναι γηγενή σε συστήματα ανοιχτής θαλάσσης
- Δε συμβάλει σε αρνητικά περιβαλλοντικά αποτελέσματα σχετικά με τα ρέοντα απόβλητα στις γύρω περιοχές
- Δε συμβάλει σε αρνητικά αποτελέσματα στην τοπική άγρια ζωή (φυτά αλλά και ζώα) ούτε αποτελεί κίνδυνο για τους τοπικούς άγριους πληθυσμούς
- Δε χρησιμοποιεί γενετικά τροποποιημένα ψάρια ή τροφή
- Δεν υπερεκμεταλλεύεται τους τοπικούς πόρους όπως το πόσιμο νερό
- Δεν αποτελεί κίνδυνο για την ανθρώπινη ζωή
- Ενισχύει τη μακροπρόθεσμη οικονομική και κοινωνική ευμάρεια των τοπικών κοινοτήτων
Βιβλιογραφία
- Σύνδεσμος Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών, https://www.fgm.com.gr/
- https://www.talkingfish.org/
- Environmentaly Friendly Aquaculture and Fisheries Practices, Workshop in Egypt 2002, Notes
- Grigorakis et al, Review: Aquaculture effects on environmental and public welfare – The case of Mediterranean mariculture
- Review: Aquaculture environment interactions: Past, present and likely future trends (Peter Edwards)
- The World Bank, https://www.worldbank.org/
- Millennium Ecosystem Assessment, 2003
- http://worldwideaquaculture.com
- Greenpeace International on sustainable aquaculture
- Τhe World Bank, Agriculture and Environmental Services Department Notes, Growing Aquaculture in Sustainable Ecosystems (Issue 5, 2013)
