Μπορούμε να προλάβουμε ή να βελτιώσουμε τη νόσο του Alzheimer (AD) με όπλο τη διατροφή, και ειδικότερα το σελήνιο;
Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο επιπολασμός του Alzheimer σε άτομα ηλικίας 90 ετών και άνω υπερβαίνει το 37%. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Διεθνούς Νόσου Alzheimer (ADI), περίπου 36 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο υποφέρουν σήμερα από κάποιο είδος άνοιας και ο αριθμός αυτός προβλέπεται να είναι τουλάχιστον τριπλάσιος το 2050 (ADI, 2010).
Περίπου τα 2/3 όλων των ατόμων με άνοια ζουν σε λιγότερο αναπτυγμένες περιοχές και οι διαταραχές αυτές θεωρούνται σημαντικό βάρος για την υγειονομική περίθαλψη και τα κοινωνικά συστήματα στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Τι είναι η νόσος του Alzheimer (AD);
Η νόσος του Alzheimer (AD) είναι η κύρια γεροντική άνοια, που ορίζεται ως μια εκφυλιστική, προοδευτική και μη αναστρέψιμη διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από σταδιακή απώλεια γνωστικής λειτουργίας και διαταραχές της συμπεριφοράς. Συχνά προσβάλλει άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, τα οποία αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ήμισυ των περιπτώσεων παγκοσμίως.
Η εξέλιξη της AD μπορεί να ταξινομηθεί σε τρία στάδια:
Σε πρώιμο στάδιο, ο ασθενής δυσκολεύεται να σκεφτεί με σαφήνεια, παρουσιάζοντας μια συνακόλουθη μείωση των επιδόσεων σε σύνθετα καθήκοντα.
Στο μέτριο στάδιο, η αφασία είναι εμφανής – αναποτελεσματικότητα στην ονομασία αντικειμένων ή στην επιλογή της σωστής λέξης για να εκφράσει μια ιδέα.
Στο σοβαρό στάδιο, υπάρχουν σημαντικές αλλαγές στον κύκλο του ύπνου, τα ψυχωτικά συμπτώματα και στις ικανότητες του περπατήματος, της ομιλίας και της αυτο-φροντίδας. Τα άτομα εξαρτώνται αυστηρά από τους φροντιστές και η κατάστασή τους επιδεινώνεται όταν αναπτύσσονται ψυχιατρικά συμπτώματα ή συχνά αλλαγές συμπεριφοράς, επιβάλλοντας μεγαλύτερη επιβάρυνση στους φροντιστές. Ο θάνατος συνήθως συμβαίνει 3-9 χρόνια μετά την εμφάνιση των συμπτωμάτων.
Υπάρχει θεραπεία για τη νόσο του Alzheimer (AD);
Επί του παρόντος, δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία για την AD και η αιτία (ή αιτίες) της παραμένει να καθοριστεί, παρόλο που έχουν προταθεί παράγοντες, όπως το οικογενειακό ιστορικό, η διατροφή, ο τρόπος ζωής, η γενετική και ο τραυματισμός της κεφαλής.
Η οικογενής AD εμπεριέχει μεταλλάξεις στην πρόδρομη πρωτεΐνη β- αμυλοειδούς και στις presenilins 1 και 2 , οι οποίες προκαλούν υπερπαραγωγή της πρωτεΐνης β-αμυλοειδούς. Επιπλέον, τα αυξημένα επίπεδα χοληστερόλης, αρτηριακής πίεσης και σακχάρου εμπλέκονται επίσης στην ανάπτυξη άνοιας. Έχει αναφερθεί αλληλεξάρτηση μεταξύ του μεταβολισμού της χοληστερόλης, του γονότυπου της απολιποπρωτεΐνης Ε και της μεταβολικής οδού β-αμυλοειδούς, με επιπτώσεις στην παθογένεια της άνοιας. Τα κλινικά ευρήματα υποδηλώνουν χαμηλότερο κίνδυνο άνοιας σε άτομα που χρησιμοποιούν στατίνες για να μειώσουν τα επίπεδα χοληστερόλης τους.
Πως σχετίζεται η νόσος του Alzheimer (AD) με τη διατροφή;
Μια κοινή κατάσταση στους ασθενείς με AD είναι η απώλεια βάρους, λόγω υποσιτισμού που προκαλείται από την κακή διατροφή κατά τη διάρκεια της εξέλιξης της νόσου και τη σταδιακή ανικανότητα να τραφούν κατάλληλα.
Μια υγιεινή διατροφή, βασισμένη στη σωστή επιλογή και ποσότητα μικροθρεπτικών συστατικών, συμβάλλει στην καθυστέρηση της γνωστικής παρακμής τόσο κατά τη γήρανση όσο και στους ασθενείς με AD.
Ειδικά τρόφιμα και δίαιτες έχουν αναφερθεί ότι μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης AD.
Η μεσογειακή διατροφή βασίζεται κυρίως στην υψηλή κατανάλωση φυτικών ινών (φρούτα, λαχανικά, δημητριακά και ξηροί καρποί), το ελαιόλαδο ως κύρια πηγή λίπους, μέτρια πρόσληψη ψαριών και χαμηλή κατανάλωση κόκκινου κρέατος.
Είναι επομένως πλούσια σε ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, αντιοξειδωτικά και βιταμίνες, ειδικά Β, C και Ε. Τα αντιοξειδωτικά είναι ιδιαίτερα σημαντικά για να βοηθήσουν στη διατήρηση της σωστής λειτουργίας του εγκεφάλου και η τακτική πρόσληψή τους μειώνει το οξειδωτικό στρες.
Πως σχετίζεται το οξειδωτικό στρες με τη νόσο του Alzheimer (AD);
Το οξειδωτικό στρες είναι ένας σημαντικός επιβλαβής παράγοντας κατά τη γήρανση και τις συναφή παθολογικές καταστάσεις. Συμπεριλαμβάνεται στην εμφάνιση και εξέλιξη αρκετών νευροεκφυλιστικών διαταραχών, όπως η πολλαπλή σκλήρυνση , η νόσος του Batten, η νόσος του Πάρκινσον και η AD. Το οξειδωτικό στρες οφείλεται σε διαταραχή της ισορροπίας μεταξύ της παραγωγής δραστικών μορφών οξυγόνου (ROS) και των ενδογενών αντιοξειδωτικών μηχανισμών , που προκαλεί δομική και λειτουργική βλάβη των κυττάρων.
Η υπεροξειδάση της γλουταθειόνης (GSH-Px) είναι ένα κλειδί-ένζυμο στον ενδογενή αμυντικό μηχανισμό κατά των ελεύθερων ριζών. Ο κύριος ρόλος του είναι να προστατεύει τα κύτταρα από τις ελεύθερες ρίζες. Συνεπώς, η μείωση της δραστικότητας της GSH-Px οδηγεί σε βλάβη ιστού και κυτταρικό θάνατο. Η λειτουργία του εξαρτάται από το σελήνιο και η χαμηλή διαιτητική πρόσληψη αυτού του στοιχείου μεταβάλλει τη δραστηριότητα της υπεροξειδάσης.
Μπορούμε να επωφεληθούμε από το σελήνιο;
Το σελήνιο (Se) είναι ένα μικροθρεπτικό συστατικό σημαντικό για τη διατήρηση της ανθρώπινης υγείας και συμβάλει στην άμυνα του ανοσοποιητικού συστήματος, στον θυρεοειδή αδένα, στις καρδιαγγειακές λειτουργίες και στην πρόληψη του καρκίνου. Η ανεπάρκεια του προκαλεί καρδιομυοπάθεια που σχετίζεται με την νόσο Keshan σε παιδιά, μια ασθένεια που παρατηρείται ειδικά σε περιοχές όπου το έδαφος είναι ανεπαρκές. Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το Se δρα ως αντιοξειδωτικό συστατικό, το οποίο συνεργάζεται με το GSH-Px. Μαζί προστατεύουν τα λιπίδια καταλύοντας τη μείωση του υπεροξειδίου του υδρογόνου και των υδροϋπεροξειδίων του φωσφολιπιδίου που παράγεται in vivo από τις ελεύθερες ρίζες.
Που βρίσκουμε το σελήνιο;
Οι βασικές φυσικές πηγές είναι το ψωμί, τα δημητριακά, τα θαλασσινά, τα λαχανικά (κυρίως το μπρόκολο) και ιδιαίτερα οι ξηροί καρποί Βραζιλίας. Σε μια ενδιαφέρουσα μελέτη, φάνηκε ότι η εισαγωγή δύο ξηρών καρπών Βραζιλίας καθημερινά για 12 εβδομάδες στη διατροφή αυξάνει τα επίπεδα Se στον οργανισμό των ανθρώπων και ενισχύει τη δραστηριότητα της GSH-Px. Επίσης, συνδυάζεται με αμινοξέα για τον σχηματισμό μικρών πεπτιδίων που ονομάζονται σεληνοπρωτεΐνες, που ασκούν αντιοξειδωτικές δραστηριότητες ως ένζυμα και βοηθούν στην παρεμπόδιση των ελευθέρων ριζών, που εμπλέκεται στην κατάρρευση των κυττάρων, όπως φαίνεται και στην AD.
Οι φυσιολογικές δράσεις των μικροθρεπτικών συστατικών μπορούν να ενισχυθούν με τις βιταμίνες, οι οποίες παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη μείωση του οξειδωτικού στρες στον εγκέφαλο.
Σε αυτό το πλαίσιο, δύο βιταμίνες είναι ιδιαίτερα σημαντικές: η βιταμίνη C (ασκορβικό οξύ), που θεωρείται η σημαντικότερη διαλυτή αντιοξειδωτική βιταμίνη, ικανή να εξουδετερώνει την ROS πριν την έναρξη της υπεροξείδωσης των λιπιδίων. Παράλληλα και η βιταμίνη Ε, είναι μία λιποδιαλυτή αντιοξειδωτική βιταμίνη που είναι ευεργετική, ιδιαίτερα στο επίπεδο της μεμβράνης, προστατεύοντας τα πολυακόρεστα λιπαρά οξέα από την υπεροξείδωση. Η λήψη υψηλής δόσης συμπληρωμάτων βιταμινών Ε και C μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Οι σαφείς επιπτώσεις της διατροφικής πρόσληψης στη συνολική υγεία είναι καθιερωμένες και τα στοιχεία δείχνουν ότι η διατροφική ανεπάρκεια συμβάλλει στην ανάπτυξη νευροπαθολογικών συνθηκών. Σε μια πρόσφατη μετα-ανάλυση, οι κλινικές μελέτες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η διαιτητική πρόσληψη βιταμινών Ε, C και β-καροτίνης δείχνουν θετικό ρόλο αυτών των στοιχείων στην πρόληψη και στην επεμβατική θεραπεία της AD.
Παράλληλα, μελέτες σε ανθρώπους επιβεβαιώνουν τη σημασία του σεληνίου στην πρόληψη και θεραπεία εγκεφαλικών διαταραχών, είτε απομονωμένο ως στοιχείο είτε σε συνδυασμό με άλλα στοιχεία.
Επίσης περιγράφεται μια άμεση συσχέτιση μεταξύ της μειωμένης συγκέντρωσης πλάσματος Se και της μείωσης της γνωστικής λειτουργίας σε ασθενείς με AD σε σύγκριση με υγιή άτομα. Ένα τέτοιο συμβάν μπορεί να σχετίζεται με τη διαδικασία οξειδωτικού στρες που αναφέρεται στο AD. Συνεπώς, σε πρόσφατη μελέτη Olde Rikkert et al. (2014) βρέθηκαν χαμηλότερα επίπεδα Se στο πλάσμα μη υποσιτιζόμενων ασθενών στην πρώιμη φάση του AD σε σύγκριση με υγιείς μάρτυρες, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι διαφορές στη θρεπτική κατάσταση υπάρχουν στο AD ακόμη και χωρίς υποσιτισμό. Παρ ‘όλα αυτά, παρά τις συσχετίσεις μεταξύ ορισμένων θρεπτικών ουσιών και γνωστικής λειτουργίας, δεν έχει ακόμη πραγματοποιηθεί περισσότερη έρευνα σχετικά με τον πιθανό ευρύτατο αντίκτυπο της διατροφής και τα οφέλη της για τις νευροεκφυλιστικές νόσους.
Συνολικά, μια δίαιτα που περιλαμβάνει τα ανόργανα στοιχεία και τις βιταμίνες, παράλληλα με τη σωματική δραστηριότητα, συμβάλλει σημαντικά στην εξασθένηση του οξειδωτικού στρες στον εγκέφαλο και επομένως και στην εμφάνιση της Νόσου Άλτσχαιμερ.
Αναφορές
ADI. (2010). World Alzheimer Report. The Global Economic Impact of Dementia. London: Alzheimer’s Disease International.
Ansari, M. A., and Scheff, S. W. (2012). NADPH-oxidase activation and cognition in Alzheimer disease progression. Free Radic. Biol. Med. 51, 171–178. doi: 10.1016/j.freeradbiomed.2011.03.025
Arthur, J. R. (2000). The glutathione peroxidases. Cell. Mol. Life Sci. 57, 1825–1835. doi: 10.1007/PL00000664
APA. (1994). American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th Edn. Washington, DC: American Psychiatric Association.
Baillet, A., Chanteperdrix, V., Trocme, C., Casez, P., Garrel, C., and Besson, G. (2010). The role of oxidative stress in amyotrophic lateral sclerosis and Parkinson’s disease. Neurochem. Res. 35, 1530–1537. doi: 10.1007/s11064-010-0212-5
Bassil, N., and Mollaei, C. (2012). Alzheimer’s dementia: a brief review. J. Med. Liban. 60, 192–199. Available online at: http://lebanesemedicaljournal.org/articles/60-4/review2.pdf
Block, M. L., Zecca, L., and Hong, J. S. (2007). Microglia-mediated neurotoxicity: uncovering the molecular mechanisms. Nat. Rev. Neurosci. 8, 57–69. doi: 10.1038/nrn2038
Brown, W. R., and Thore, C. R. (2011). Review: cerebral microvascular pathology in aging and neurodegeneration. Neuropathol. Appl. Neurobiol. 37, 56–74. doi: 10.1111/j.1365-2990.2010.01139.x
Cardoso, B. R., Ong, T. P., Jacob-Filho, W., Jaluul, O., Freitas, M. I., and Cozzolino, S. M. (2010). Nutritional status of selenium in Alzheimer’s disease patients. Br. J. Nutr. 103, 803–806. doi: 10.1017/S0007114509992832
Ceballos-Picot, I., Merad-Boudia, M., Nicole, A., Thevenin, M., Hellier, G., Legrain, S., et al. (1996). Peripheral antioxidant enzyme activities and selenium in elderly subjects and in dementia of Alzheimer’s type–place of the extracellular glutathione peroxidase. Free Radic. Biol. Med. 20, 579–587. doi: 10.1016/0891-5849(95)02058-6
Chen, J., and Berry, M. J. (2003). Selenium and selenoproteins in the brain and brain diseases. J. Neurochem. 86, 1–12. doi: 10.1046/j.1471-4159.2003.01854.x
Clausen, J., Jensen, G. E., and Nielsen, S. A. (1988). Selenium in chronic neurologic diseases. Multiple sclerosis and Batten’s disease. Biol. Trace Elem. Res. 15, 179–203. doi: 10.1007/BF02990136
DeKosky, S. T., Ikonomovic, M. D., and Gandy, S. (2010). Traumatic brain injury – football, warfare, and long-term effects. N. Engl. J. Med. 363, 1293–1296. doi: 10.1056/NEJMp1007051
Dias, V., Junn, E., and Mouradian, M. M. (2013). The role of oxidative stress in Parkinson’s disease. J. Parkinsons Dis. 3, 461–491. doi: 10.3233/JPD-130230
Dysken, M. W., Sano, M., Asthana, S., Vertrees, J. E., Pallaki, M., Llorente, M., et al. (2014). Effect of vitamin E and memantine on functional decline in Alzheimer disease: the TEAM-AD VA cooperative randomized trial. JAMA 311, 33–44. doi: 10.1001/jama.2013.282834
El Kadmiri, N., Hamzi, K., El Moutawakil, B., Slassi, I., and Nadifi, S. (2013). Genetic aspects of Alzheimer’s disease (Review). Pathol. Biol. 61, 228–238. doi: 10.1016/j.patbio.2013.04.001
Evans, R. M., Hui, S., Perkins, A., Lahiri, D. K., Poirier, J., and Farlow, M. R. (2004). Cholesterol and APOE genotype interact to influence Alzheimer disease progression. Neurology 62, 1869–1871. doi: 10.1212/01.WNL.0000125323.15458.3F
Fadil, H., Borazanci, A., Ait Ben Haddou, E., Yahyaoui, M., Korniychuk, E., Jaffe, S. L., et al. (2009). Early onset dementia. Int. Rev. Neurobiol. 84, 245–262. doi: 10.1016/S0074-7742(09)00413-9
Filipcik, P., Cente, M., Ferencik, M., Hulin, I., and Novak, M. (2006). The role of oxidative stress in the pathogenesis of Alzheimer’s disease. Bratisl. Lek. Listy 107, 384–394. Available online at: http://www.bmj.sk/2006/107910-08.pdf
Finkel, T., and Holbrook, N. J. (2000). Oxidants, oxidative stress and the biology of ageing. Nature 408, 239–247. doi: 10.1038/35041687
Finley, J. W. (2003). Reduction of cancer risk by consumption of selenium-enriched plants: enrichment of broccoli with selenium increases the anticarcinogenic properties of broccoli. J. Med. Food 6, 19–26. doi: 10.1089/109662003765184714
Finley, J. W. (2005). Selenium accumulation in plant foods. Nutr. Rev. 63, 196–202. doi: 10.1111/j.1753-4887.2005.tb00137.x
Finley, J. W., Sigrid-Keck, A., Robbins, R. J., and Hintze, K. J. (2005). Selenium enrichment of broccoli: interactions between selenium and secondary plant compounds. J. Nutr. 135, 1236–1238. Available online at: http://jn.nutrition.org/content/135/5/1236.full.pdf+html
Freire, M. A. M. (2012). Pathophysiology of neurodegeneration following traumatic brain injury. West Indian Med. J. 61, 751–755. doi: 10.7727/wimj.2012.003
Freire, M. A. M., and Santos, J. R. (2010). Parkinson’s disease: general features, effects of levodopa treatment and future directions. Front. Neuroanat. 4:146. doi: 10.3389/fnana.2010.00146
Gamble, S. C., Wiseman, A., and Goldfarb, P. S. (1997). Selenium-dependent glutathione peroxidase and other selenoproteins: their synthesis and biochemical roles. J. Chem. Tech. Biotechnol. 68, 123–134.
Gilgun-Sherki, Y., Melamed, E., and Offen, D. (2004). The role of oxidative stress in the pathogenesis of multiple sclerosis: the need for effective antioxidant therapy. J. Neurol. 251, 261–268. doi: 10.1007/s00415-004-0348-9
Gillman, M. W., Cupples, L. A., Gagnon, D., Posner, B. M., Ellison, R. C., Castelli, W. P., et al. (1995). Protective effect of fruits and vegetables on development of stroke in men. JAMA 273, 1113–1117. doi: 10.1001/jama.1995.03520380049034
Gomez-Pinilla, F. (2008). Brain foods: the effects of nutrients on brain function. Nat. Rev. Neurosci. 9, 568–578. doi: 10.1038/nrn2421
Guimaraes, J. S., Freire, M. A. M., Lima, R. R., Souza-Rodrigues, R. D., Costa, A. M., dos Santos, C. D., et al. (2009). Mechanisms of secondary degeneration in the central nervous system during acute neural disorders and white matter damage. Rev. Neurol. 48, 304–310. Available online at: http://www.neurologia.com/pdf/Web/4806/bb060304_ENGLISH.pdf
Hadziabdic, M. O., Bozikov, V., Pavic, E., and Romic, Z. (2012). The antioxidative protecting role of the Mediterranean diet. Coll. Antropol. 36, 1427–1434. Available online at: hrcak.srce.hr/file/139871
Heo, J. H., Hyon, L., and Lee, K. M. (2013). The possible role of antioxidant vitamin C in Alzheimer’s disease treatment and prevention. Am. J. Alzheimers Dis. Other Demen. 28, 120–125. doi: 10.1177/1533317512473193
Joseph, J., and Loscalzo, J. (2013). Selenistasis: epistatic effects of selenium on cardiovascular phenotype. Nutrients 5, 340–358. doi: 10.3390/nu5020340
Lee, K. S., Cheong, H. K., Kim, E. A., Kim, K. R., Oh, B. H., and Hong, C. H. (2009). Nutritional risk and cognitive impairment in the elderly. Arch. Gerontol. Geriatr. 48, 95–99. doi: 10.1016/j.archger.2007.11.001
Li, F. J., Shen, L., and Ji, H. F. (2012). Dietary intakes of vitamin E, vitamin C, and beta-carotene and risk of Alzheimer’s disease: a meta-analysis. J. Alzheimers. Dis. 31, 253–258. doi: 10.3233/JAD-2012-120349
Loscalzo, J. (2014). Keshan disease, selenium deficiency, and the selenoproteome. N. Engl. J. Med. 370, 1756–1760. doi: 10.1056/NEJMcibr1402199
Ma, Q. (2008). Beneficial effects of moderate voluntary physical exercise and its biological mechanisms on brain health. Neurosci. Bull. 24, 265–270. doi: 10.1007/s12264-008-0402-1
Markesbery, W. R. (1997). Oxidative stress hypothesis in Alzheimer’s disease. Free Radic. Biol. Med. 23, 134–147. doi: 10.1016/S0891-5849(96)00629-6
Morris, M. C. (2009). The role of nutrition in Alzheimer’s disease: epidemiological evidence. Eur. J. Neurol. 16(Suppl. 1), 1–7. doi: 10.1111/j.1468-1331.2009.02735.x
Nunomura, A. (2013). Oxidative stress hypothesis for Alzheimer’s disease and its potential therapeutic implications. Rinsho Shinkeigaku 53, 1043–1045. doi: 10.5692/clinicalneurol.53.1043
Nunomura, A., Moreira, P. I., Castellani, R. J., Lee, H. G., Zhu, X., Smith, M. A., et al. (2012). Oxidative damage to RNA in aging and neurodegenerative disorders. Neurotox. Res. 22, 231–248. doi: 10.1007/s12640-012-9331-x
Olde Rikkert, M. G., Verhey, F. R., Sijben, J. W., Bouwman, F. H., Dautzenberg, P. L., Lansink, M., et al. (2014). Differences in nutritional status between very mild Alzheimer’s disease patients and healthy controls. J. Alzheimers Dis. 41, 261–271. doi: 10.3233/JAD-131892
Otaegui-Arrazola, A., Amiano, P., Elbusto, A., Urdaneta, E., and Martinez-Lage, P. (2014). Diet, cognition, and Alzheimer’s disease: food for thought. Eur. J. Nutr. 53, 1–23. doi: 10.1007/s00394-013-0561-3
Padurariu, M., Ciobica, A., Lefter, R., Serban, I. L., Stefanescu, C., and Chirita, R. (2013). The oxidative stress hypothesis in Alzheimer’s disease. Psychiatr. Danub. 25, 401–409. Available online at: http://www.hdbp.org/psychiatria_danubina/pdf/dnb_vol25_no4/dnb_vol25_no4_401.pdf
Papp, L. V., Holmgren, A., and Khanna, K. K. (2010). Selenium and selenoproteins in health and disease. Antioxid. Redox Signal. 12, 793–795. doi: 10.1089/ars.2009.2973
Plassman, B. L., Langa, K. M., Fisher, G. G., Heeringa, S. G., Weir, D. R., Ofstedal, M. B., et al. (2007). Prevalence of dementia in the United States: the aging, demographics, and memory study. Neuroepidemiology 29, 125–132. doi: 10.1159/000109998
Polidori, M. C., Pratico, D., Mangialasche, F., Mariani, E., Aust, O., Anlasik, T., et al. (2009). High fruit and vegetable intake is positively correlated with antioxidant status and cognitive performance in healthy subjects. J. Alzheimers Dis. 17, 921–927. doi: 10.3233/JAD-2009-1114
Pratico, D. (2008). Oxidative stress hypothesis in Alzheimer’s disease: a reappraisal. Trends Pharmacol. Sci. 29, 609–615. doi: 10.1016/j.tips.2008.09.001
Querfurth, H. W., and LaFerla, F. M. (2010). Alzheimer’s disease. N. Engl. J. Med. 362, 329–344. doi: 10.1056/NEJMra0909142
Reynolds, A., Laurie, C., Mosley, R. L., and Gendelman, H. E. (2007). Oxidative stress and the pathogenesis of neurodegenerative disorders. Int. Rev. Neurobiol. 82, 297–325. doi: 10.1016/S0074-7742(07)82016-2
Rogaev, E. I., Sherrington, R., Rogaeva, E. A., Levesque, G., Ikeda, M., Liang, Y., et al. (1995). Familial Alzheimer’s disease in kindreds with missense mutations in a gene on chromosome 1 related to the Alzheimer’s disease type 3 gene. Nature 376, 775–778. doi: 10.1038/376775a0
Sanmartin, C., Plano, D., Font, M., and Palop, J. A. (2011). Selenium and clinical trials: new therapeutic evidence for multiple diseases. Curr. Med. Chem. 18, 4635–4650. doi: 10.2174/092986711797379249
Shepardson, N. E., Shankar, G. M., and Selkoe, D. J. (2011). Cholesterol level and statin use in Alzheimer disease: I. Review of epidemiological and preclinical studies. Arch. Neurol. 68, 1239–1244. doi: 10.1001/archneurol.2011.203
Shimohama, S., Tanino, H., Kawakami, N., Okamura, N., Kodama, H., Yamaguchi, T., et al. (2000). Activation of NADPH oxidase in Alzheimer’s disease brains. Biochem. Biophys. Res. Commun. 273, 5–9. doi: 10.1006/bbrc.2000.2897
Smorgon, C., Mari, E., Atti, A. R., Dalla Nora, E., Zamboni, P. F., Calzoni, F., et al. (2004). Trace elements and cognitive impairment: an elderly cohort study. Arch. Gerontol. Geriatr. Suppl. 9, 393–402. doi: 10.1016/j.archger.2004.04.050
Spaccavento, S., Del Prete, M., Craca, A., and Fiore, P. (2009). Influence of nutritional status on cognitive, functional and neuropsychiatric deficits in Alzheimer’s disease. Arch. Gerontol. Geriatr. 48, 356–360. doi: 10.1016/j.archger.2008.03.002
Steele, M., Stuchbury, G., and Munch, G. (2007). The molecular basis of the prevention of Alzheimer’s disease through healthy nutrition. Exp. Gerontol. 42, 28–36. doi: 10.1016/j.exger.2006.06.002
Tewari, A., Mahendru, V., Sinha, A., and Bilotta, F. (2014). Antioxidants: the new frontier for translational research in cerebroprotection. J. Anaesthesiol. Clin. Pharmacol. 30, 160–171. doi: 10.4103/0970-9185.130001
Thomson, C. D., Campbell, J. M., Miller, J., Skeaff, S. A., and Livingstone, V. (2009). Selenium and iodine supplementation: effect on thyroid function of older New Zealanders. Am. J. Clin. Nutr. 90, 1038–1046. doi: 10.3945/ajcn.2009.28190
Thomson, C. D., Chisholm, A., McLachlan, S. K., and Campbell, J. M. (2008). Brazil nuts: an effective way to improve selenium status. Am. J. Clin. Nutr. 87, 379–384. Available online at: http://ajcn.nutrition.org/content/87/2/379.full.pdf+html
van Praag, H. (2009). Exercise and the brain: something to chew on. Trends Neurosci. 32, 283–290. doi: 10.1016/j.tins.2008.12.007
Vermeer, S. E., Prins, N. D., den Heijer, T., Hofman, A., Koudstaal, P. J., and Breteler, M. M. (2003). Silent brain infarcts and the risk of dementia and cognitive decline. N. Eng. J. Med. 348, 1215–1222. doi: 10.1056/NEJMoa022066
Vural, H., Demirin, H., Kara, Y., Eren, I., and Delibas, N. (2010). Alterations of plasma magnesium, copper, zinc, iron and selenium concentrations and some related erythrocyte antioxidant enzyme activities in patients with Alzheimer’s disease. J. Trace Elem. Med. Biol. 24, 169–173. doi: 10.1016/j.jtemb.2010.02.002
Wilkinson, B. L., Cramer, P. E., Varvel, N. H., Reed-Geaghan, E., Jiang, Q., Szabo, A., et al. (2012). Ibuprofen attenuates oxidative damage through NOX2 inhibition in Alzheimer’s disease. Neurobiol. Aging 33, 197.e121–197.e 132. doi: 10.1016/j.neurobiolaging.2010.06.014
Willett, W. C., Sacks, F., Trichopoulou, A., Drescher, G., Ferro-Luzzi, A., Helsing, E., et al. (1995). Mediterranean diet pyramid: a cultural model for healthy eating. Am. J. Clin. Nutr. 61, 1402S–1406S.
Wimo, A., Winblad, B., Aguero-Torres, H., and von Strauss, E. (2003). The magnitude of dementia occurrence in the world. Alzheimer Dis. Assoc. Dis. 17, 63–67. doi: 10.1097/00002093-200304000-00002
Wirz, K. T., Keitel, S., Swaab, D. F., Verhaagen, J., and Bossers, K. (2014). Early molecular changes in Alzheimer disease: can we catch the disease in its presymptomatic phase? J. Alzheimers Dis. 38, 719–740. doi: 10.3233/JAD-130920
Wu, D. C., Teismann, P., Tieu, K., Vila, M., Jackson-Lewis, V., Ischiropoulos, H., et al. (2003). NADPH oxidase mediates oxidative stress in the 1-methyl-4-phenyl-1,2,3,6-tetrahydropyridine model of Parkinson’s disease. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 100, 6145–6150. doi: 10.1073/pnas.0937239100
Zafar, K. S., Siddiqui, A., Sayeed, I., Ahmad, M., Salim, S., and Islam, F. (2003). Dose-dependent protective effect of selenium in rat model of Parkinson’s disease: neurobehavioral and neurochemical evidences. J. Neurochem. 84, 438–446. doi: 10.1046/j.1471-4159.2003.01531.x
Zekry, D., Epperson, T. K., and Krause, K. H. (2003). A role for NOX NADPH oxidases in Alzheimer’s disease and other types of dementia? IUBMB Life 55, 307–313. doi: 10.1080/1521654031000153049
Zhang, S., Rocourt, C., and Cheng, W. H. (2010). Selenoproteins and the aging brain. Mech. Ageing Dev. 131, 253–260. doi: 10.1016/j.mad.2010.02.006
Zhao, Y., and Zhao, B. (2013). Oxidative stress and the pathogenesis of Alzheimer’s disease. Oxid. Med. Cell. Longev. 2013:316523. doi: 10.1155/2013/316523